YAKIT SYSTEMY
Yçindekiler :
Giriş:
Yakıtın Özellikleri
Uçak Yakıtı
Yakıt Kontrolleri
Uçak Yakıt Sistemi
Yakıt Depoları
Yekpare Tip Yakıt Depoları
Torba Tipi Yakıt Depoları
Tank Kontrol Kapakları
Baffle Check Valf
Yakıt Boruları
Yakıt Pompaları
Yakıt Ykmal Sistemi
Yakıt Transferi
Çapraz Besleme
Yakıt Miktar Göstergeleri
Yakıt Ölçüm Çubukları
YAKIT
Sözlük anlamıyla odun, kömür, mazot ve gaz gibi ısı enerjisi kazanılmasını sa?layan maddelerdir.
Yakıtlar şekilleri itibariyle sıvı, katı ve gaz olarak sınıflandırılırlar. Havacılıkta kullanılan yakıt ise ısı enerjisini kinetik enerjiye dönüşmesine olanak veren bir sıvı maddedir.
Sıvı yakıtların elde edilmesi petrolün bulunmasıyla yıllar veren bir evrim sonucu bugünkü halini almıştır. Petrolün keşfi yıllar önce olmuş, fakat yakıt olarak kullanılabilece?i uzun yıllar sonra fark edilmiştir. Petrol damıtılarak yeni ürünler elde edilmeye başlandıktan sonra bu ürünlerin kullanılaca?ı makine sistemleri geliştirilerek insanlık bir sürat ça?ına geçmiştir.
YAKITIN ÖZELLYKLERY
Bütün yakıt çeşitlerinin genel olarak ekonomik olmaları, özgül a?ırlıkları, ısıl de?erleri, alev noktaları, depolanma kabiliyetleri ve elementer analiz karakteristikleri farklıdır.
Yakıt çeşitlerinin bu karakteristikleri kullanım yerlerini çeşitlendirmiştir. Uçak yakıtları karakteristikleri de di?erlerinden farklıdır.
Bir uçak yakıtı;
1- Pratik olarak uzun zaman depo edilebilir ve so?u?a dayanıklı olmalıdır.
2- Yapışkan olmamalıdır.
3- Korozyon etkisi yapmamalıdır. Temas etti?i yüzeyleri olmamalıdır.
4- Yeter derecede uçucu olmalıdır.
5- Yanma de?eri iyi olmalıdır.
6- Vuruntuya karşı dayanıklı olmalıdır.
7- Artık bırakmadan yanmalıdır.
8- Her an kullanılabilme olana?ı sa?lamalıdır.
9- Hava ile kolayca ideal biçimde karışabilmelidir.
UÇAK YAKITLARI
Pistonlu uçak motorlarının yerine daha geliştirilmiş olan jet motorlarının kullanılması, benzinin yerine, jet yakıtının kullanılmasını gerekli kılmıştır.
Jet yakıtı, gazya?ı türü sınıfından olup ismi "Kerosene" olarak tanımlanır. Jet motoru devamlı bir yanma ile çalıştı?ından alevlenme noktasının yüksek olması gerekir. Bu da jet yakıtlarında 44 0C civarındadır.
Uçaklarımız hava olaylarından kurtulmak, yakıt tasarrufu ve sürtünme gibi bazı etkenlerden dolayı yüksek irtifalara çıkmak zorundadır. Bu yüzden jet yakıtımızın donma noktasının yüksek olması gerekmektedir. Bu donma noktası - 50 0C civarındadır.
Ayrıca uçaklarımıza gerekli yakıtı depolayabilmek için uçaklarımızın belirli bölgelerini yakıt tankı olarak kullanmaktayız. Bu sebepten dolayı uçaklarımızda kullandı?ımız yakıtlar korozyon yapmamalı ve içinde fazla miktarda su bulunmamalıdır.
Sivil uçaklarımızda kullanı1an jet yakıtı JP 1 / JET-A 1 cinsinden askeri uçaklarda ise JP 4 kodlu yakıtlar kullanı1maktadır.
YAKIT YO?UNLU?U (DENSITY)
Yakıtın birim hacminin kütlesine yakıt yo?unlu?u denir. Yakıt yo?unlu?u sıcaklıkla ters orantılı olarak de?işmektedir. Deniz seviyesinde standart yakıt yo?unlu?u;
Metrik olarak 0,803 Kg/Lt.
Yngiliz, Amerikan sistemine göre ise 6,70 Lb/US galondur.
Normalde kapasitans esasına göre çalışan yakıt indikasyon sistemi yakıt yo?unlu?undaki de?işimleri de?erlendirerek yakıt a?ırlı?ının tam olarak indikatörde görünmesi sa?lanır. ,
Yakıt miktar indikasyon sisteminin arızalanması halinde uça?a alınabilecek yakıt miktarını ö?renmek istersek tankımızın hacmini ve o andaki yakıt yo?unlu?unu ö?renmemiz gerekir. Bunları tespit ettikten sonra aşa?ıdaki formül uygulanarak uça?a alınabilecek yakıt miktarını tespit ederiz.
Tank yakıt miktarı = Tank hacmi x Yakıt Yo?unlu?u
Kg = Lt x Kg/Lt.
Lb = USG x Lb/USG
YAKIT KONTROLLERY
Uça?a yakıt ikmalinden önce alaca?ımız yakıtın bazı kontrolleri yapılması gereklidir. Kontrol etmemizin nedenleri ;
1- JP 1 veya JET A 1 olup olmadı?ı
2- Pislik ve tortu kontrolü
3- Renk kontrolü
4- Su kontrolü
JP 1 veya JET A 1 olup olmadı?ının kontrolü ;
lkmal tankerinde JP 1 veya JET A ı yazıları olmalı, e?er olmazsa yakıt yo?unlugu ölçülmesi gibi araştırmalar yaparak JP 1 oldugu tespit edilmelidir.
Pislik ve tortu kontrolu ;
Kavanoz içine konulan yakıt içinde gözle görülen fiziki partiküller ve kavanoz dibinde tortu olmamalıdır.
Renk kontrolu
Yakıtımızın rengi beyaz ve renksiz olmalıdır.
Su Kontrolu
Yakıt içindeki su korozyona, bakteri üremesine, donma sebebiyle bazı arızalara sebep olmaktadır. Bunun için yakıt içinde milyonda otuzdan fazla su bulunmamalı, e?er yakıt içindeki su bu limitlerin dışında ise bu yakıtı uça?ımıza ikmal etmemeliyiz.
Yakıtta su kontrolü aşa?ıdaki metotlar uygulanarak tespit edilir.
a) Hidrokit metodu
Bir kavanoz içindeki yakıta hidrokit maddesi katılır. Oluşan kimyasal olay neticesinde kavanoz dibinde pembe-menekşe bir renk meydana gelirse yakıt içindeki su limit dışıdır.
Yalnız hidrokit maddesini rutubetsiz bir yerde muhafaza etmeli ve imalinden 6 ay müddet geçmiş olanlar kullanılmamalıdır.
b) Shell dedektörü metodu
?ırınga ucuna sarı renkli bir kapsül yerleştirilir. ?ırınga ile yakıt çekilir. Kapsül rengi yeşil-mavi-lacivert renge dönüşüyorsa yakıt içindeki su limit dışıdır.
c) Kimyevi ka?ıt şeritlerle ve pastalarla kontrol metodu
Yakıt içerisine sokulan kimyevi şerit ve pastalarda renk de?işimi meydana gelmesi yakıt içindeki suyun limit dışı oldu?unu gösterir.
d) Gözle kontrol metodu
Kavanoz içine alınan yakıtta kabarcıklar görünmesi yakıt içinde su oldu?unu gösterir.
Not : Tankın içinde bakteri oluşmuş ise tank tabanında kırmızı bir renk meydana gelir. Bunu önlemek için yakıt miktarıyla orantılı olarak yakıta "biabor" maddesi ilave edilir.
UÇAK YAKIT SYSTEMLERY
Uçak yakıt sistemlerinin gere?i ana güç kaynaklarının randımanlı ve güvenilir çalışmasını temin etmek ve bu yolda uçak yakıtının her türlü ortamda kullanı1abilmesi için yakıta pratiklik kazandırmaktır.
Her uçak tipine göre amaçları aynı olmasına ra?men de?işik yakıt sistem elemanları ile donatılmıştır.
Genel olarak uçaklarda iki çeşit yakıt sistemi bulunur. Bunlar ;
1- Yüksek basınç yakıt sistemi
2- Alçak basınç yakıt sistemi
Yüksek basınç yakıt sistemi
Alçak basınç yakıt sisteminden gelen yakıtın basıncını yükselterek kontrollü bir şekilde kullanılmasını sa?lamakla beraber konusu gere?i "Motor" derslerinde anlatılacaktır.
Alçak basınç yakıt sistemi
Depolardan motor yakıt pompasına kadar olan sistemi içerir. Depolardaki yakıtı performanslı bir şekilde motor yakıt pompasına iletmekle görevlidir.
Alçak basınç yakıt sisteminin kullanımını sa?lamak için depoların doldurulması, havalandırılması, boşaltılması ve ihtiyaç halinde depoların içerisindeki yakıtın birbirlerine transferini sa?layan sistemlerle takviye edilmişlerdir.
Bu sistemin başlıca elemanları Depolar, boru ve ba?lantılar, pompalar (Booster pumps), yangın kesme valfleri (F1re Shutoff valf), filtre ve bunlarla ilgili indikasyon sistemleridir.
YAKIT DEPOLARI (Fuel Tanks)
Uçak yakıt sistemleri için gerekli olan yakıtı depo ederler. Yapıları, sayıları, hacimleri ve uçak üzerindeki yerleri uça?ın tipi veya maksadına göre de?işir.
Depolar içine konulan yakıt ile kimyevi bir reaksiyon geçirmeyecek malzemelerden yapılır.
Yakıt tankları uça?ın de?işik konumlarından ve şartlarından etkilen- memesi için her türlü önlemler alınarak imal edilmişlerdir.
Genel olarak uçaklarda iki tip depo kullanılır.
1- Yekpare tip yakıt depoları
2- Torba tip yakıt depoları
YEKPARE TYP YAKIT DEPOLARI
Kanat içi boşluklarının ve kanatların uzantısı olan gövde kısmının yolcu kabini altındaki kısmı yakıt deposu olarak kullanılır.
Kanat yapısı metal metale toleranssız bindirme yoluyla yapılmakla beraber, tankın iç yapısı bostiklenerek sızdırmazlık sa?lanmıştır.
Yakıt tanklarının tazyikli bölmeye rastlayan bölümlerinde yakıt kaça?ı olabilece?i sebebiyle yakıtın buharlaşıp kabine girmemesi için tankın dış kısmı ''apoxy'' türü boya ile boyanmıştır.
Ayrıca tankların tabanında su nedeniyle korozyona ve bakteri üremesine engel olmak için poliüretan ile kaplanmıştır.
Yakıt tanklarında yakıtın hava sıcaklı?ına ba?lı olarak yo?unlu?unun azalması ile hacminin artması nedeniyle %3'den az olmamak şartıyla bir boşluk bırakılır.
Bazı uçaklara yekpare tip yapıda olan trim tanklar ilave edilmiştir. Trim tankların uçaklara yerleştirilmesindeki amaç; uça?ın daha uzak mesafelere yakıt ikmali yapmadan, rahat bir şekilde gitmesini sa?lamaktır.
Ayrıca yine aynı maksatla kul1anılmak üzere axuiliary tanklarda uçaklara yerleştirilmiştir.
TORBA (KAUÇUK) TYPY YAKIT DEPOLARI
Bu tip depolar uçaktaki hazırlanmış özel yerlerine yerleştirilip etrafından iplerle ba?lanmışlardır.
Depolar kauçuk esaslı olup di?er tip depoların yapmış oldu?u görevleri yerine getirmekle beraber, bazı uçakların uçuş menzilini arttırmak için, uçaklara ilave edilirler.
TANK KONTROL KAPAKLARI (FUEL ACCESS DOOR)
Bakım maksatlarıyla yakıt tanklarına girilmesine kolaylık sa?larlar. Kapakların alt kısımlarındaki contalar yakıt sızdırmazlı?ını temin eder. Aynı zamanda bazı kapaklar ise yakıt miktar ölçme sistem elemanlarını üzerlerinde taşırlar.
Bakım maksatlarıyla tanklara girilmesi gerekti?inde emniyet kurallarına uyulması, naylon ve yünlü elbiselerle tanklara girilerek meydana gelebilecek statik elektri?inde yakıt buharıyla birleşerek yangına sebebiyet vermemesi için pamuklu (Cotton) elbiseler kullanı1ması temel prensiptir.
CHECK VALF (BAFFLE CHECK VALVE)
Tankların içerisine monte edilmiş olan bu valfler yakıtın gövde tarafına do?ru geçmesine müsaade edip, di?er tarafa akışına müsaade etmezler.
Uça?ın dengesinin bozulmaması ve booster pompalara uça?ın her türlü konumunda pozitif akış sa?layan bu valfler baffle check valf veya flap valf olarak uçak tiplerine göre de?işik isimlerle adlandırılırlar.
YAKIT BORULARI
Yakıtın depolarda motor besleme sistemine iletilmesine, ayrıca yakı- tın ikmali, boşaltılması, transferi, havalandırılması gibi işlevleri yerine getirilebilmesi için yakıt sistemini birbirlerine borularla irtibatlandırmıştır.
Yakıt boruları tank içerisinde ve tank dışarısında olmak üzere iki kısımdan teşekkül eder.
Tank içerisindeki yakıt boruları;
Yakıt ikmal, boşaltma, transfer ve havalandırma gibi işlemlerin yapılabilmesi için kullanılan bu borular kanat esnemelerine müsaade edecek şekilde alüminyum alaşımlarından yapılmıştır. Bu ba?lantılar (Gamah Coupling) el torkuyla sıkılır ve tel emniyeti yapılmaz.
Tank dışarısındaki yakıt boruları
Tanklardan motorlara kadar yakıtın iletilmesini sa?layan bu borular çelik alaşımlı olup, borularda meydana gelebilecek kaçakları toplamak için alüminyum shroud içerisine alınmıştır.
Tazyikli bölümden geçen borular tek parça halinde yapılmış olup, ayrıca pylondan motorlara yakıtı ileten ısıya dirençli esnek borular kullanılmıştır.
ALÇAK BASINÇ YAKIT SYSTEM POMPALARI
Eski uçaklarda yakıt depoları motorlardan daha yükse?e konularak, ya- kıtın motorlara gelmesi kendi a?ırlı?ı ile olurdu. Fakat uçak irtifaları artınca yüksek irtifalarda yakıt borularında buhar kilitlenmelerine sebep vermemek ve depoların motorlardan daha düşük seviyede olması sebebiyle motorların beslenmesi için yakıtı basınçlı olarak gönderme ihtiyacı duyulmuştur.
Basınçlı olarak yakıtı gönderme işlevini alçak basınç yakıt sistemin- de Booster Pompalar yerine getirmektedir.
BOOSTER POMPALAR
Elektrik motorlu ve sabit hızlı olan bu pompaların görevleri şunlardır.
1- Tankdaki yakıtı basınçla motorlara gönderir.
2- Yakıtın içerisindeki buharı ayırır.
3- Yerde yakıt sisteminin test veya kaçak kontrolü yapılmasını temin eder.
4- Motor pompasının arızalanması halinde motor sistemine gerekli yakıt basıncını sa?lar.
5- Yerde yakıtın boşaltılmasında ve transferinde yardımcı olur.
6- Havada yakıtın boşaltılmasında yardımcı olur.
Booster pompalar bazı özelliklerinden dolayı de?işik isimlerle adlandırılırlar. Bunları şu şekilde sıralandırabiliriz.
Ac Booster Pump; 115 AC, 3 faz
Start Pump ; 28 V DC
Seri Booster Pump; Aynı hatta iki pompa arka arkaya ba?lanmış oldu?undan çıkış basıncı iki katına ulaşır.
Override Booster Pump; Pompanın impeller açısının farklı olması nedeniyle çıkış basıncı yüksektir.
Booster pompalar uçaktaki yerleri itibariyle üç de?işik konumdadır.
1- Motor ve pompa tank içinde olan booster pompalar
2- Motor tank dışarısında, pompa tank içerisinde olan booster pompalar.
3- Motor ve pompa tank dışarısında olan booster pompalar.
Booster pompalar THY filosundaki uçaklarda tamamen tank içerisinde veya tank dışarısında olmak üzere dizayn edilmişlerdir.
TANK YÇERYSYNDE OLAN BOOSTER POMPALAR
Bu pompalar tamamen yakıt içerisinde olup ya?lama,ve so?utulması basınçlandırdı?ı yakıt ile sa?lanır.
Pompa depodan aldı?ı yakıtı pompanın impelleri vasıtasıyla santrifüj etkisi yaratır ve yakıt a?ırlı?ı ile çevreye da?ıtılır. Hafif olan yakıt buharı merkezden pompanın içerisine girer ve pompa ile motoru so?uttuktan sonra havalandırma sistemiyle atmosfere atılır.
Bu pompalar AC akımla çalışırlar. Tank içerisinde olup ta DC akımla çalışan pompalarda (Start Pump) vardır. Bunların so?utulması sadece yakıt içerisinde olmasıyla olur. AC pompalardaki gibi pompa içerisine yakıt sokulmaz. Çünkü bu pompalar fırça tip motor ile tahrik edildi?inden spark nedeniyle yangın tehlikesi olabilir. Bu pompalar kısa müddetlerle çalıştırılırlar.
TANK DI?ARISINDA OLAN BOOSTER POMPALAR
Bu tip pompalar tank dışarısında olup, tanktan bir boruyla aldı?ı yakıtı motor besleme sistemine basınçlı olarak gönderir.
Di?er özellikleri bakımından, di?er tipteki booster pompalarla aynı özellikleri yerlerine getirirler.
BOOSTER PUMP CHECK ve BYPASS VALFLER
Booster pompa yakıt manifold hatlarında check valf ve bypass valfler mevcuttur,
Check valfler :
Ait oldu?u booster pompa çalışmadı?ı zaman di?er boosterlerin basmış oldu?u yakıtın pompaya geri gelmesine mani olur. Ayrıca pompa söküldü?ünde yakıtın akmasına engel olur.
ByPass valfler :
Ait oldu?u booster pompa çalışmadı?ında veya arızalandı?ında motor pompası ile yakıtın sisteme geçişine müsaade eder.
Booster pump removal valf :
Booster pompa emiş hattına yerleştirilen bu valfler pompanın sökümü takımı esnasında yakıtın akmasına mani olur. Manuel olarak açılıp, kapatılabilir.
YANGIN KESME VALFLERY (FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
Her motor için birer adet bulunan bu valflere pilot kabininden mekaniki olarak kumanda edilirler.
Valflerin çalıştırılması de?işik uçak tiplerine göre elektriki ve mekaniki olarak kablo sistemi ile yapılmaktadır. Valfler açık ve kapalı olmak üzere iki pozisyonludur.
Uçaklarımızda bulunan bu valfler motor ve APU yangın kesme valfi olarak iki çeşittir.
MOTOR YANGIN KESME VALFY (ENGINE FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
Motor yakıt besleme hattında bulunan bu valf normalde açık konumdadır.
Herhangi bir yangın anında veya bakım nedeniyle kapatılmasıyla motorlara yakıtın gitmesini engellemiş oluruz.
En ine Shut off valve bazı uçaklarda elektriki bazılarında ise mekaniki çalışan kablo-makara sistemiyle kumandalıdır.
Valflerin yapısında bulunan Relief valfler manifoldlarda basınç artması durumunda yakıtın tanka dökülmesini sa?lar.
APU YANGIN KESME VALFY (APU FUEL FIRE SHUTOFF VALVE)
APU Shut Off valf genelde elektriki kumandalı normalde kapalı konumdadır.
Valfin açılması APU sivicine kumanda edilerek sa?lanır. APU da yangın çıkması halinde APU'ya yakıtın gitmesini engellemek için de?işik uçak tiplerine göre çeşitli bölgelerden kumanda edilebilen siviçlerle APU Shutoff valfinin kapatılması sa?lanır.
Valfin yapısındaki relief valfler manifoltda basıncın artmasıyla açılarak yakıtın tanka dökülmesini sa?larlar.
YAKIT YKMAL SYSTEMY (FUEL FILLING SYSTEM)
Uçak motorlara gerekli olan yakıtın temini için yakıtın depolara doldurulma işlemidir.
Ykmal sistemi; ikmal paneli, yakıt ikmal adaptörleri, yakıt ikmal vafleri ve otomatik kapatma siviçleri ile indikatörlerinden ibarettir.
YAKIT YKMALYNDE DYKKAT EDYLECEK HUSUSLAR:
Uçaklara yakıt ikmali veya boşaltılması esnasında dikkat edilecek çok önemli bir husus vardır. Bu Tanker ile uça?ın statik elektrik ba?lantısının yapılmasıdır. Çünkü statik elektrik; yakıt hatlarında yakıt akışıyla, uçuş sırasında ve yerde uçak üzerinde hava akımı nedeniyle oluşabilir. Kontrolsüz iletişimi nedeniyle oluşabilecek ark ve kıvılcım ile yangın tehlikesi meydana gelebilir. Onun için tanker topraklama kablosu; uça?a ilk önce ba?lanmalı ve en son sökülmelidir.
Uça?a yakıt ikmali esnasında dikkat edilecek hususlar :
1- Kapalı yerde ikmal ve boşaltma yapılmamalıdır.
2- Ykmal ve boşaltma anında APU veya motor çalıştırılmamalıdır.
3- Yakıt sızıntısı yapan Tanker ve hortum kullanılmamalıdır.
4- Ykmal sırasında yangın söndürücüler bulunmalıdır.
5 -Sigara içilmemelidir.
6- Ykmal sırasında çivili ayakkabı giyilmemelidir.
7- Kibrit ve yanıcı maddeler elbise üzerinde taşınmamalıdır.
8- Radyo, radar ve elektrik kumanda sw.'leri açılmamalıdır.
9- Ykmal aracı uça?a uygun durumda yanaşmalı ve aracın ekzost çıkışı kontrol edilmelidir. // ~
10- Ykmalden önce yakıt cinsi ve su kontrolleri yapılmalıdır.
11- Gece yakıt ikmalinde aydınlatma yeterli olmalıdır.
YAKIT YKMALY (FUEL FILLING)
Uçaklara yakıt ikmali iki şekilde yapılmaktadır.
1- Basınçlı yakıt ikmali
2- Dökme (Gravity) yakıt ikmali
Basınçlı yakıt ikmali
Basınçlı yakıt ikmali kanat altında bulanan ikmal panellerinden yapılır. Ykmal panelinde ikmalin yapılabilmesi gerekli yardımcı elemanlar bulunmaktadır.
Ykmal işlemi için tanker uça?a uygun konumda yanaştırıldıktan ve gerekli önlemler alındıktan sonra, tanker hortumu ikmal adaptörüne ba?lanır. Hangi tanklara ikmal yapılacaksa o tankların fill vafleri elektriki veya manuel olarak açılır.
Ykmal başlatıldı?ında, tankerin basınçlı olarak sevk etti?i yakıt ile depolara yakıt ikmali sa?lanır.
Tanklar e?er tam doldurulacaksa tankların içerisinde bulunan otomatik yakıt kesme sw.'leri sayesinde tank tam doldu?unda bu sw.'ler fill valfleri kapatarak ikmali sona erdirir. Fakat tam doldurulmayacak ise indikatörde istedi?imiz miktarda yakıt elde edilince yakıt alma işlemini sona erdiririz .
Uçak yakıt sisteminde 115 AC ve 28 V DC elektrik akımı kullanılır.
Tankların içerisindeki yakıt miktarı elektrik akımı mevcutken indikatörlerden, elektrik akımı olmadı?ında veya sistem arızasında yakıt miktarı yakıt ölçme çubuklarıyla temin edilir.
Dökme Yakıt Ykmali (Gravity Filling)
Basınçlı yakıt ikmali mümkün olmadı?ı hallerde gravity yakıt ikmal sistemi kullanılır.
Her i ki kanat tankları üzerinde bulunan kilitli ikmal kapakları ve bu kapakların altında yabancı maddelerin yakıt tankına girmesini önleyen bir tel filtre mevcuttur.
Ykmal için, tanker uça?a uygun bir konumda yanaştırıldıktan ve gerekli ikmal önlemleri alındıktan sonra ikmal kapa?ı açılarak tanker hortumu ba?lanır. Böylece tankerden gelen yakıt ile ikmal işlemi yapı1ması temin edilmiş olur.
Tanka alınan yakıt miktarı indikatörlerden e?er bu sistern çalışmıyor ise kanat altlarında bulunan ölçme çubuklarından tespit edilir.
Bu metot ile sadece kanat tanklarına yakıt ikmali mümkündür. Di?er tanklara yakıt ikmali için kanat tanklarından transfer yapı1arak yakıt ikmali sa?lanır.
Not; Bu metod ile yakıt ikmalinde kanat tankları arasındaki ilgili uça?ın bakım el kitabında yazılı yakıt miktar farklılık limitlerine uyulması gereklidir.
YAKIT TRANSFER SYSTEMY
Uçak yerde iken bir tanktaki yakıtın di?er bir tanka aktarılma işlemine yakıt transferi denir.
Yakıt transferi tanklar arasındaki yakıt transferini sa?lamak amacıyla ve tanktaki bakım sebebiyle yakıtın başka bir tanka aktarılmasında kullanılır.
Yakıt transferi genelde yerde yapı1makla beraber bazı uçak tiplerinde belirli tanklar arasında yakıt transferi havada da yapı1abilmektedir.
Yakıt transfer sisteminde uça?ın dengesinin bozulmaması için tanklar arasındaki yakıt farkları ilgili uça?ın bakım el kitabında yazılı limitler içinde olması gereklidir.
ÇARPRAZ BESLEME SYSTEMY (CROSS-FEED SYSTEM)
Normal olarak her motor kendi tankında veya merkez tanktan beslenirler. Fakat tanklar arasında balanssızlık veya tanka ait boosterlerin çalışmaması halinde her iki motorun aynı tanktan beslenmesi gerekebilir.
Uçak yakıt sisteminde böyle bir engeli ortadankaldırmak amacıyla besleme sistemlerini birbirlerine ba?layan çapraz besleme sistemi kullanılmıştır. Bu sistemin ana elemanı cross-feed valve dir.
Çarpraz besleme valfi (X Feed Valve)
Bu valflere kumanda sistemi uçak tiplerine göre de?işik olup mekaniki olarak kablo sistemiyle veya elektriki olarak pilot kabininden kumanda edilebilmektedir. Başlıca görevleri şunlardır.
1- Başka bir tanktan di?er bir tankı beslemede besleme sistemlerini birbirlerine ba?lar.
2- Yakıt tanklarındaki her hangi bir bakım amacıyla veya tanklar arasındaki yakıt dengesini sa?lamak için yakıtın di?er tanka aktarılmasında kullanılır.
3- Yakıt tanklarının boşaltılması esnasında kullanılır.
YAKIT HAVALANDIRMA SYSTEMY (FUEL VENT SYSTEM)
Yakıt tanklarının havalandırılmasını sa?layan bu sistemde kanat tanklarının uç kısmında kanat havalandırma sistem borularına ba?lı havalandırma kutusu (Vent Box) mevcut olup, bu havalandırma kutusu atmosfere açıktır. Tankların havalandırılmaları bu vent box'lar sayesinde temin edilir.
Havalandırmanın amacı
1- Uça?ın her türlü konumunda tanktaki yakıt üzerinde pozitif bir basınç sa?layarak booster pompaların verimli çalışmasını sa?lar.
2- Tanklara ikmal ve boşaltma esnasında alınan yakıt kadar havanın dışarı çıkması veya boşaltılan yakıt kadar havanın tanka girmesine imkan vererek depoların deforme olması önlenir.
3- Yakıt ikmal sistemindeki arıza halinde yakıt vent box'lar dan akarak tankların hasarlanmalarını önler.
Tanklar tamamen dolduruldu?u halde tankda % 2 kadar bir boşluk bırakılır. Tanklarda bırakılan bu boşluk sıcaklık nedeniyle yakıt yo?unlu?unun azalıp hacminin artması durumunda yakıtın taşmamasını sa?lar.
Uçaklara yakıt tanklarının uça?ın her konumunda havalandırılmasını temin için de?işik isimler altında bazı valfler konmuştur. Bunlar Climb Vent Float, Descent vent Valve ve Vent Drain Float valve gibi isimlerle adlandırılır.
HAVALANDIRMA KUTULARI (VENT BOX)
Hangi tip havalandırma sistemi olursa olsun; kanat uçlarında Tankların havalandırma sistem borularının ba?lı oldu?u havalandırma kutuları mevcuttur. Bu Vent Box; havalanma boruları ile havalandırma kutusuna giren yakıtın atmosfere atılmaması için özel bir yapıya sahiptir.
Yçindeki dikine duran bir boru; atmosfer ile kutunun ilişkisini temin ederken kutu içine havalandırma sırasında giren yakıt da check valfli bir boru ile depoya sevk edilir.
YAKIT BO?ALTMA SYSTEMY (FUEL DEFUELING)
Uçak yakıt tanklarındaki yakıtın boşaltılması iki şekilde yapılır.
1- Yerde boşaltma
2- Havada boşaltma (Emergency Boşaltma)
YAKITIN YERDE BO?ALTILMASI
Yakıt depolarının periyodik olarak veya tamir bakım gibi nedenlerle kısmen veya tamamen boşaltılmasıdır. Defueling ve Sump Drain Valve bu sistemde kullanılan elemanlardandır.
Yakıtın yerde boşaltılması üç şekilde yapılmaktadır.
1- Booster pump metodu
2- Emiş metodu -
3- Booster pump ve emiş metodu
Booster Pump metodu
Yakıt pompalarda basınçlandırılarak ikmal manifolduna, ikmal manifoldundan da tankere sevk edilerek yakıtın boşaltılması sa?lanır.
Emiş metodu
Bu metodda boşaltılacak tankın fill valfi açılarak yakıt tanker pom- pasının emişiyle tankere sevk edilerek yakıtın boşaltılması temin edilir.
Booster pomp ve emiş metodu
Bu metod yukarıda anlatılan her iki metodun birlikte kullanılması, ile gerçekleşir. Böylece yakıt boşaltma işini daha kısa zamanda gerçekleştirmiş oluruz.
YAKITI HAVADA BO?ALTMA SYSTEMY (DUMP SYSTEM)
Uça?ın kalkışından sonra, acil durumlarda hemen inmesi gerekirse, bazı uçaklar kalkmış oldukları a?ırlıklarla inememektedirler. Acil olarak inmesi gereken uça?ın iniş a?ırlı?ını düşürmek için, yakıt tanklarındaki yakıtın bir kısmını havada uygun bir sahaya boşaltma işlemine dump sistemi denir.
Bu sistemi uygulamakla uça?ımızın kanat ba?lantılarının ve dikmelerinin aşırı zorlanmasını önlemiş oluruz.
YAKIT YNDYKASYON SYSTEMLERY
Sistemin amacı uça?ın her türlü konumunda, yerde ve havada yakıtla ilgili ikaz ve indikasyonların ö?renilmesi bunlara göre gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Bu indikasyonların pilot kabinine ve kontrol paneline basınç ve indikatör saatleri, miktar ve ısı hissedicileri, alçak basınç ikaz sw.'ler; gibi elemanlarla iletilmesi sa?lanmıştır.
Yakıt sisteminde yakıt miktar, yakıt ısı ve alçak yakıt basıncı gibi yakıt indikasyon sistemleri kullanılmıştır.
YAKIT MYKTAR GÖSTERGE SYSTEMY (FUEL QUANTITY INDICATION SYSTEM)
Yakıt sistemindeki yakıt miktarının ö?renilmesini sa?layan bu indikasyon sistemi iki kısma ayrılır.
1- Kapasitör tip
2- Alternate tip
Kapasitör tip yakıt miktar ölçme sistemi
Sistem her bir tank için yeterli tank ünit-prop ve konpansatör ünit-prop'lar la birlikte ikmal panelinde ve pilot kabininde her tanka ait birer indikatör ve bazı uçaklarda toplam yakıt miktarını gösteren indikatörden ibarettir.
Tank içerisindeki yakıt miktarı yakıtın ve havanın elektrik akımına karşı gösterdikleri yalıtkanlıklarına göre indikatöre elektriki bir kapasitans de?eri gönderirler. Tank içerisindeki probun bulundu?u bölgede yakıt yoksa indikatör 0 gösterir. Yakıt seviyesi yükseldikçe yakıtın havaya nazaran daha iletken olması geçen elektrik akımını artıracak, bu voltaj indikatör içerisindeki amplifier tarafından yükseltilecek ve indikatör motoru çalışarak yakıt miktarı indikatörde görülecektir.
Yndikatörler kapasitans de?erleri toplamını de?erlendirerek tankdaki yakıt miktarını a?ırlık olarak gösterir. Fakat bu a?ırlık standart yakıt yo?unlu?una göre hesaplanmıştır. Uçaklar de?işik hava şartlarında çalışmakta oldu?undan hava şartlarına göre yakıt yo?unlu?u da de?işece?inden indikatörlerde yanlış de?erler göstermesine sebep olur.
Böyle hatalara sebebiyet vermemek için tankların içerisine kompansatör unit-prop'lar ilave edilmiştir. Bu proplar yakıt yo?unluk de?işimini de?erlendirerek indikatörlere hatasız ve do?ru yakıt miktarının gösterilmesini sa?lamışlardır.
YAKIT MYKTAR YNDYKATÖRLERY (MASTER AND REPEATER INDICATOR)
Yakıt tankları içerisinde bulunan proplardan gelen yakıt miktar bilgisi, pilot kabinindeki master indikatörlerde ve ikmal panellerine dizayn edilen, onların tekrarlayıcısı olan repeater indikatörlerde okunabilir.
Yakıt miktar sistemini test etmek için test switch'ini "TEST" konumuna aldı?ımızda mekaniki indikatörlerde ibre "sıfır"'a do?ru hareket eder. Switch bırakıldı?ında tanktaki gerçek de?er indikatörde görülür. Digital indikatörlerde ise; switch "test" konumuna alındı?ında "8" rakamları çıkar. Switch bırakıldı?ında tanktaki gerçek de?er indikatörde görülür.
ALTERNATE YAKIT MYKTAR ÖLÇME SYSTEMY
Uçak yerde iken kapasitör sisteminin arızalanması halinde yakıt miktarının ö?renilmesini sa?layan bu sistemde ölçme elemanları kanat alt yüzeyine monte edilmişlerdir.
Tankların alt yüzeylerinde bulunan bu ölçme çubukları normalde kilitlidirler. Ancak kilitten kurtarıp çekildiklerinde bulundukları tanktaki yakıt miktarını uçak tiplerine göre kg., lb., lt. veya galon olarak ölçme çubu?undaki taksimatlandırılmış skalada görebiliriz.
Bu ölçme çubukları uçaklardaki tank miktarına ve hacmine göre uygun miktarda bulunur.
Uçak tiplerine göre Dripless stick (akıtmaz) ve Dripstick (akıtan) olmak üzere iki çeşit ölçme çubukları vardır.
DRIPLESS STICK ÖLÇME ÇUBUKLARI
Yakıt akıtmaz tip olan bu ölçü çubu?u tank içerisinde dikine duran anti manyetik boru içerisinde ve üst ucunda bir mıknatıs mevcuttur. Anti-manyetik borunun dışında yakıt seviyesine göre yüzen bir şamandıra ve boruyla temas yüzeyinde mıknatıs bulunur.
Ölçme çubu?u kilitten kurtarılıp aşa?ı çekilir. Bu esnada ölçme çubu?unu mıknatısı ile şamandıra mıknatısı karşılaştı?ında ölçme çubu?u sabitlenir. Bu konumda ölçme çubu?unun kanat alt yüzeyi hizasına gelen de?er çubuk üzerinden okunur. Inclinometer denilen uça?ın pozisyonunu gösteren çizelgede uça?ın o anki konumunu belirleriz. Ylgili uça?ın bakım el kitabında hazırlanmış çizelgelerden daha önce elde etti?imiz bu iki de?eri bakım el kitabındaki çizelgede karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
DRIPSTICK ÖLÇME ÇUBUKLARI
Yakıt akıtan tip olan bu ölçme çubu?u kilitten kurtarılıp aşa?ı çekildi?inde çubu?un üst ucundan giren yakıt çubu?un altındaki delikten akmaya başladı?ında kanat alt yüzeyi hizasındaki çubuk üzerindeki de?er okunur.
Inclinometer denilen uça?ın pozisyonunu gösteren çizelgede uça?ın o anki konumunu belirleriz. Ylgili uça?ın bakım el kitabında hazırlanmış çizelgelerden daha önce elde etti?imiz bu iki de?eri bakım el kitabındaki çizelgede karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
ALTERNATE TYP YLE YAKIT MYKTARI ÖLÇME
Akıtan veya akıtmayan ölçme çubuklarıyla yakıt miktarını tespit ederken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır.
1- Uça?ın yerde olması gerekir.
2- Yakıt ikmali veya boşaltılması bitmiş olmalıdır.
3- Ölçüm esnasında uça?a yükleme ve boşaltma yapılmamalıdır.
4- Ana dikmenin parlak kısımları ve tekerlek havaları eşit olmalıdır.
Bu unsurlar gerçekleşti?i anda kanat ucundan başlayarak ölçme yapmaya imkan veren çubuktan ölçme yapılır. Daha sonra uça?ın gövde yapısında bulunan ve üzerinde uça?ın kanat yukarı, kanat aşa?ı ve burun yukarı burun aşa?ı konumunu gösteren inclinometer adlı çizelge ile uça?ın pozisyonu belirlenir. Ylgili uça?ın bakım el kitabında bulunan elde edilen bu de?erlere göre hazırlanmış olan çizelgelerde o anda tespit etti?imiz de?erleri karşılaştırarak tanktaki yakıt miktarını tespit etmiş oluruz.
SEMYH ERDA?
THY1589
Sercan YILMAZ,Hakan GÜVEN,Y.efe DO?AN,mehmet YARBASAN,Okan UÇAR forumda destek aldı?ım uzun zamandır görüşemedıgım sızlerede selamlar..
YAKIT SİSTEMİ!...
-
mehmetyarbasan
- Rookie
- Posts: 49
- Joined: 26 Jan 2003, 00:30
- Location: Turkey
Hocam eline sağlık
Küçük bir düzeltme ekleyeyim.
""Sivil uçaklarımızda kullanı1an jet yakıtı JP 1~ JET-Al cinsinden askeri uçaklarda ise JP 4 kodlu yakıtlar kullanı1maktadır.""
Askeri jetler artık(epeydir hatırladığım kadarıyla 95-96 larden beri)JP-8 kullanıyor.JP4 kullanan az sayıda askeri uçak kaldı.Helikopteler falan.JP4 den daha emniyetli bir yakıt olduğu için.
Küçük bir düzeltme ekleyeyim.
""Sivil uçaklarımızda kullanı1an jet yakıtı JP 1~ JET-Al cinsinden askeri uçaklarda ise JP 4 kodlu yakıtlar kullanı1maktadır.""
Askeri jetler artık(epeydir hatırladığım kadarıyla 95-96 larden beri)JP-8 kullanıyor.JP4 kullanan az sayıda askeri uçak kaldı.Helikopteler falan.JP4 den daha emniyetli bir yakıt olduğu için.
Hosgeldin Semih Kaptan:)
"If you don't like someşing, change it.If you can't, şen change yourself."
Efe Doğan TK957
efedogan@gmail.com
"If you don't like someşing, change it.If you can't, şen change yourself."
Efe Doğan TK957
efedogan@gmail.com