Sevgili dostlar, katılımcı arkadaşlara çok teşekkürler. Az da olsa, ihtiyaç duyduğumuz eğitim konuları ile ilgili fikir sahibi olduk cevaplarınız sayesinde. Benim gördüğüm kadarıyla harita okuma ve aletli yaklaşma prosedürleri konularında eğitime ihtiyaç duymaktayız. Her ne kadar okumayı pek sevmeyen bir toplum olsak da, işinize yarayacağını umduğum bir yazı hazırlamakta fayda olduğunu düşünüyorum. Neticede seneler sonra dahi meraklı birileri çıkıp doküman arama ihtiyacı hissedebiliyor. Yukarıdaki resimde LQSA Saraybosna meydanı için 12 pistine ILS yaklaşma yapabilmek için uygulanması gereken prosedürleri görmekteyiz. Görüldüğü gibi meydan tehlikeli yükseltilerle çevrili, dikkatli yaklaşmayı gerektiren bir meydandır. Görüş imkanları ne kadar düşük olursa olsun güvenli bir şekilde ILS paternine girmemizi sağlayacak tüm doneler çevredeki yardımcı seyrüsefer istasyonları vasıtasıyla haritamızda bize sunulmuştur. Şimdi önce seyrüsefer yardımcı istasyonları ile ilgili kısa bir açıklama yapıp, ardından da hep beraber haritamızı inceleyelim :
Öncelikle, D21 KEB, D12 KEB, D13 BHS şeklinde belirtilmiş olan noktaları default uçakların GPS inde veya daha gelişmiş modellerin FMC lerinde boşuna aramayın çünkü onlar oralarda kayıtlı noktalar değildirler. “D” harfi “Distance” yani “Mesafe” kelimesinden gelen bir kısaltma olup D21 KEB ifadesi “KEB VOR’undan 21 nm mesafede” anlamına gelmektedir. VOR bildiğiniz üzere 360 derece etrafına bulunduğu merkezden 360 ayrı sinyal yayan bir seyrüsefer yardımcısıdır. Yani bir verici istasyondur. Her bir sinyaline radyal adı verilir. VOR DME istasyonları ise bu yayınladıkları sinyallerin uçak tarafından alınması anında size bu istasyona olan mesafenizi de bildiren nispeten eski bir sistemdir. DME ifadesi “Distance Measuring Equipment” yani “mesafe ölçme aleti” nden gelir. ABD havasahasında uçtuğunuzda Unicom kanalında raporları sıkça şu şekilde görürsünüz : “ R320 40 DME ABC VOR, descending…..” Burada bu raporu veren vpilotun aslında ABC VOR unun 320 nci radyali üzerinde ve kokpitte okuduğu mesafenin 40 nm olduğunu, alçalmakta olduğunu…. anlatmak istediğini anlarız.
Şimdi Heading ve Course kavramlarını açıklamakta fayda olduğunu düşünüyorum. Daha önce yayınlamış olduğumuz VOR navigasyonu yayınında heading ve course kavramlarına fazla değinmemiştik. (
http://www.flythy.org/forum/viewtopic.php?f=4&t=8012)
HEADING : Türkçesi “Baş” anlamına gelen ve “HDG” şeklinde kısaltılan bu kelime hareket halindeki bir aracın veya elinde pusula olan bir insanın ilerlemekte olduğu istikametle kuzey arasında yaptığı açıdır. Bu arada “kuzey” kavramını şimdilik derinleştirmek istemiyorum, normalde manyetik kuzey, gerçek kuzey, grid kuzeyi ve ibre sapma açısı gibi kavramların da öğretilmesi gerektiği bu anda bu kavramlar standart bir FS kullanıcısın kafasını karıştıracağından ve FS ortamında “manyetik sapma” henüz modellenmediğinden bu konuya şimdilik ihtiyaç olduğunu düşünmüyorum. Biz yukarıda yaptığımız gibi sadece “KUZEY” ile yapılan açılara değineceğiz.
Yukarıdaki resimde yan yana veya arka arkaya olmayan bir çok nesnenin (kırmızı oklarla belirtilen istikametler, içerisinde bir pusula barındıran araçların hareket ettiği istikameti göstermektedir) birbirine paralel olarak aynı doğrultuda ilerlediğini göstermektedir. Tüm bu araçların pilotlarına “şu an HDG değerini pusulanızdan kaç okuyorsunuz ?” diye sorsak hepsi HDG 030 cevabı verecektir. Şimdi Sn. Hasan ÜNSAÇ hocamızın çok sevdiğim bir sözünü parça parça irdeliyoruz. Kendisi hep der ki : “ SONSUZ SAYIDA 030 BAŞ AÇISI (HDG) VARDIR,…..” sanırım yukarıdaki resim neden böyle söylediğini anlatmaya yetiyor. 030 HDG e sahip milyonlarca oku bu resme yerleştirebiliriz. Oysa ki sadece bir tanesi 03 pistine doğru şekilde yaklaşıyor (* ile işaretlenmiş olan araç). O halde doğru bir yaklaşma için sadece HDG bağlamak yeterli olmayabilir.
COURSE : Tam Türkçesini açıklayacak bir kelimeyle ifade etmek zor olmakla beraber “izlenen yol, izlenen yön” kelimelerinin uygun olduğunu düşünüyorum. “CRS” şeklinde kısaltılır. A ve B noktaları arasında oluşan bir doğrunun yine kuzeyle yaptığı açıyı ifade eder. Bilindiği gibi 2 nokta arasından geçen en kısa yola doğru adı verilir ve bu doğru düz bir hattır.
Yukarıdaki resimde 3 farklı rüzgar durumuna göre 03 pistlerine yaklaşma icra eden 3 uçağın VOR sinyallerini baz alarak durumlarını görüyoruz. HDG ve CRS arasındaki farkı en iyi şekilde anlamanızı sağlayacağını düşünüyorum. Birinci uçak rüzgarsız bir havada ABC VOR unu arkasına alarak 030 radyalini yakalamış, rüzgar olmamasından dolayı burnunu da çevirmemiş ve pilot içeride pusulası üzerinde 030 değerini okumaktadır. CRS oluşumu için gereken doğru ABC VOR unun yayınladığı 360 adet sinyalden sadece birisi olan 030 radyalinin kendisidir. Dolayısıyla hem HDG hem CRS bu uçak için 030 dur. İkinci uçak 000 / 360 derece istikametinden esen (0 derece ve 360 derece aynı şeyi ifade eder) şiddetli rüzgar nedeniyle course dan sapmamak için burnunu kuzeye çevirmiş, DEF VOR unun 030 radyali üzerinde 030 course ile ilerlemekte, VOR istasyonunu arkasına almış, ancak pilotun pusuladan okuduğu değer 000 / 360 dır. Yani burada CRS ve HDG birbirinden farklıdır. Üçüncü uçak ise GHI VOR unu karşısına almış, yine rüzgardan dolayı course dan sapmamak için burnunu döndürmüş, VOR un 270 nci sinyali yani radyali üzerinde 030 CRS ile, 060 HDG ile R270 üzerinde 03 pistine yaklaşmaktadır. DME lerin azalıp artma mantığı sanırım resimlerden anlaşılmaktadır. Tam bu noktada, siz değerli pilotlarımıza daha önceden hazırlamış olduğumuz “
http://www.flythy.org/forum/viewtopic.php?f=4&t=8012” materyalini okumanızı öneririm.
Şimdi Sn. Hasan ÜNSAÇ hocamızın sözünü tamamlayalım : “SONSUZ SAYIDA 030 BAŞ AÇISI (HDG) VARDIR, ANCAK BİR TANE ABC VOR 030 CRS VARDIR ! “ Sanırım bu sözün manası artık anlaşılmıştır.
Artık sorumuzda kullandığımız harita diyagramını inceleyebiliriz. Bu diyagramda bize DME sağlayan 2 istasyon bulunmaktadır. Birincisi KEB VOR, diğeri ise BHS ILS. Her ikisini de yeşil daire ile işaretledim. Kırmızı daireler ile işaretlediğim ifadeler dikkat ederseniz bir uyarı mahiyetindedir. “Remain west of R344 KEB in HP” ifadesi ile bize eğer diyagramda belirtilen şekilde HOLD yapılacaksa döüşler esnasında KEB VOR unun 344 ncü radyalinin batısında kalın !, yani doğusuna geçmeyin denilmektedir. Yoksa cevaplarda belirtildiği şekilde, ve Sn. Hakan GÜVEN hocamızın da ifade ettiği gibi D8 KEB ile KEB R344 kesişmemektedir. Mavi ile işaretlenmiş olan R310 / D25 KEB ise KEB VOR unun 310 uncu radyali üzerinde 25 nm mesafede bir noktadır. Mor ile işaretlenmiş olan yer, BHS ILS vericisinin 295 nci radyali üzerinde (115 + 180) 13 DME mesafededir. Bu prosedürleri uygulayabilmek için ya uçağın radyo panelindeki NAV1 ve NAV2 frekansları ile CRS değerlerini iyi, ve sırasıyla kullanacağız, ya da FMC miz üzerinde FIX ler oluşturacağız. Ben kendi kullandığım MD 82 modeli için FIX oluşturma örneği vereceğim. Ancak hemen hemen bütün modeller için aynı şekilde FIX girişi yapılabilir. Bu meydana LTBA dan kalkarak yaklaştığımızı farz edelim. O halde kabaca güneydoğu istikametinden yaklaşacağızdır. Sırasıyla
KEB
KEB310/12
KEB310/18
KEB300/18
KEB290/18
KEB278/18
BHS295/13
BHS295/11
Noktalarını girip, NAV1’e 110,7 ve CRS olarak 115 ayarlarsam, KEB278/18 civarlarında önce VOR LOC tuşuna basıp Glideslope 1 veya 1,5 çıt merkeze yaklaştığında da ILS tuşuna basarsam sorunsuz bir şekilde ILS yakalanacaktır. Tabii, bu arada, alçalma irtifalarına ve hız ayarlama zorunluluğuna değinmedim. Bu konuların haritadan nasıl tespit edileceğini hevesli arkadaşlarımıza bırakıyorum. Bu konu ile ilgili ana sayfada “Training” altında, “Syllabus” altında Türkçe olarak hazırlanmış çok güzel dokümanlarımız mevcuttur. Yine daha önceden hazırladığım “Alçalma” ile ilgili bir doküman işinize mutlaka yarayacaktır. (
http://www.flythy.org/forum/viewtopic.php?f=4&t=8293)
Yukarıda FMC ye giriş yaptığım noktalara dikkat ettiniz mi? Haritamızın bizden uygulamamızı istediği 18 DME lik ARC DME dönüşünü de FIX lerle bağladım. Dikkat ettiyseniz KEB VOR un 310 derece radyalinin önce 12 sonra 18 DME ötesine birer FIX koyarak düz bir hatta açıldım, daha sonra KEB VOR unun açı değerlerini 10’ar derecelik dilimlerle azaltarak KEB VOR unun merkez alındığı, 18 nm yarı çapında bir daire çizerek soldan dönüşlü bir ARC DME dönüşü planladım (Açı değerleri sola doğru küçülür, sağa doğru büyürler; eğer bu dönüş sağa doğru yapılacak olsaydı, o zaman 10’ar 10’ar artırmak durumunda olurdum). ARC dönüşünü KEB VOR un 278 radyalinin 18 DME mesafesinde kesene kadar sürdürdüm, sonrasında ise FIX referanslarını BHS den almaya başladım. Neden? Cevabı Sn. Hakan GÜVEN hocamızın cevabında saklı ! ÇÜNKÜ HARİTAMIZ ÖYLE DİYOR ! BU HARİTADAKİ HİÇ BİR ŞEY HARİTA GÜZEL GÖZÜKSÜN DİYE ÇİZİLMEMİŞ Kİ !!!
Son olarak, FlyTHY eğitim departmanı personeli olarak elimizden geldiğince sanal havacılığımıza katkıda bulunmaya çalışıyoruz. Bunu yapabilmek adına boş zamanlarımızdan feragat edip görsel dokümanlar ve yayınlar hazırlamaya çalışıyoruz. İnsanların kayıtsızlığından bıkıp, bırakma noktasına geldikçe bizi sürekli olumlu yönde teşvik edip, yeniden harekete geçiren CEO muz Sn. Selçuk POYRAZ kaptan’a tüm camianın ve bizlerin bir teşekkür borcu olduğumuzu bildirmek isterim. Bu ve benzeri yayınlar sadece FlyTHY pilotlarının istifadesine sunulmak maksadıyla hazırlanmamıştır. Sanal havacılığa gönül vermiş her kişi ve kurum dilediği gibi istifade edebilir, kendi sayfalarında kullanabilir. Bir kuru teşekkür etmeleri bizim için en büyük ödüldür. Mümkün olduğunca çok kişinin bu dokümanlardan istifade etmesi artık bir okul kimliği kazanmaya başlamış olan FlyTHY miz için sadece bir gurur vesilesi olacaktır. Bununla birlikte şunu da hatırlatmakta yarar vardır ki, ben gerçek bir pilot değilim. Belki farkında olmayarak bazı şeyleri yanlış açıklıyor olabilirim. Hazırladığım materyaller sadece FS pilotluğu için ve asgari seviyede, VATSIM kuralları gereğince kurallara uygun olarak uçmayı sağlayacak seviyededir. Bunları hazırlarken de mümkün olduğunca internet ortamında araştırma yapıyor, öyle yayınlıyorum. Dolayısıyla, gerçek havacılığın içinde bulunan, ya da bilgi seviyesinin bizlerden çok daha yukarılarda olduğunu düşünen havacılık sevdalısı dostlarımızın bu dokümanları beğenmeme veya yetersiz bulmaları durumunda “3 kuruşluk havacılık bilgileri olan……” şeklinde eleştirilerle kendi sayfalarında yorumlarda bulunmaları zaten kimsenin taşın altına elini sokmadığı camiamızda açıkçası ne benim, ne de diğer arkadaşlarımızın umurundadır, önemli olan hobimizi en keyifli şekilde yapabilmektir diye düşünüyorum. Hatalarımız varsa ve düzeltildiği taktirde ayrıca memnun olacağız. FlyTHY Eğitim Dept. adına herkese keyifli uçuşlar.
Bahadır ALKES
FlyTHY Training Off.
