Yazı Dizisi-7 ''HAVACILIK İÇİN METEOROLO

[THY7]

Havacylyk için meteoroloji çok önemlidir.Uçaklaryn bütün ini?, kalky? ve düz uçu?larynda rüzgar çok önemli bir yer tutar.Uçaklar, ini? ve kalky?ta rüzgary önlerine, düz uçu?ta ise arkalaryna almaya çaly?yrlar.

Bir uçak havada uçarken, bulutlaryn içinden geçebilir.Fakat uçaklar için çok tehlikeli bir bulut vardyr.Bu bulutun ady CB (cumulonimbus)dir.Bu bulutta sa?anak ya?mur, kar veya dolu ?eklinde ?iddetli ya?y?lar vardyr.Yçinde buzlanma ve elektrik akymlary bulunabilir.Bu sebeplerden dolayy pilot bulutun çevresinden dola?yr veya hava trafik kontrolörü pilota yön vererek buluttan kaçyndyryr.
Halk arasynda hava bo?lu?u diye bilinen olay, aslynda bir türbilans olayydyr. Türbilans, normal hava akymynyn içinde düzensiz bir da?ylym gösteren dikine hareketlere veya anoforlara denir.

Tavan (Ceiling):Gökyüzünün yarysyndan fazlasyny kaplayan bir bulut tabakasynyn yüksekli?ini belirtmek için kullanylyr.

Taban (Base):Gökyüzünün yarysyny veya yarysyndan azyny kaplayan bir bulut tabakasynyn yüksekli?ini belirtmek için kullanylyr.
METAR (Aviation Routine Weather Report):Havacylyk amaçly mutad hava raporu.Havacylykta bir kod ?eklinde hava durumunu belirtmek için gelen bilgilere METAR denir.

Wind Shear (Rüzgar Sapmasy):Rüzgaryn hyzynda veya yönünde mesafeyle ilgili olarak meydana gelen yatay ve dikey ani de?i?imlere wind shear denir.Wind shear özellikle büyük bir uçak indikten sonra, uça?yn indi?i pist ba?ynda olabilir.Bu durum, arkadan gelen, özellikle küçük uçaklar için çok tehlikelidir.Uça?y dü?ürebilir.

Uçak Buzlanmasy:Buzlanma, havacylaryn kar?yla?ty?y en büyük hava tehlikelerinden biri olarak (sis ve orajla birlikte) sayylyr.Uçak üzerinde buz te?ekkülü, bulut, ya?mur ve çisenti ?eklinde a?yry derecede so?umu? su damlacyklary vasytasyyla meydana gelmektedir.Atmosferdeki nisbi nem % 100'ü a?ty?y zaman, sycaklyk donma noktasynyn altynda olsa dahi, yo?unla?ma meydana gelir.A?yry derecede so?umu? su damlacyklary te?ekkül eder.E?er sycaklyk -38 derecenin altynda ise meydana gelen a?yry derecede so?umu? su damlacyklary kysmen donarlar.0 derece ile -38 derece arasynda damlanyn büyüklü?üne ve yapysynyn safly?yna göre, kysa veya uzun süre syvy durumunda kalyrlar.Be? çe?it buzlanma türü vardyr.

a-)?effaf Buz (Glaze Ice):Büyük bir damlacy?yn (ya?mur, çisenti vb) uça?a çarpmasy halinde küresel ?ekli bozulur.Tamamen donma olmadan önce çevreye yayylyr.0 derecenin hemen altyndaki sycaklyklarda donma i?lemi yava?ça devam eder.Ve çe?itli damlacyklardan çykan sular hemen hemen sertçe ve ?effaf bir buz meydana getirecek ?ekilde birle?irler.Meydana gelen buza ?effaf buz denir. Damlacyklar ne kadar büyük ve damlacyklaryn yy?ylmasy ne kadar fazla olursa, ?effaf buz te?ekkülü o kadar ihtimal dahilindedir.?effaf buz uça?yn geni? bir kysmyny kaplayabilir.Çünkü büyük damlacyklar belli ba?ly kenarlar boyunca geni? bir sahaya tesir ederler.Donduklary yüzeyin ?eklini alyrlar. ?effaf buz te?ekkül etti?i yüzeyin üzerine çok syky yapy?yr ve kaldyrylmasy oldukça zordur.E?er parçalanyrsa küçük küçük de?il geni? parçalar halinde kopar, bu defa uçak yüzeyinde çe?itli düzlükler meydana gelir. ?effaf buz, Cumulus bulutlarynda genellikle 0 derece ile -10 derece arasynda olursada -25 dereceye kadar sycaklyklarda da meydana gelebilir.Buzlanmalar içinde en tehlikeli olanydyr.

b-)Kar ?eklinde Buz (Rime):Syk ve küçük çaply su damlacyklarynyn sycakly?y, iri damlacyklara göre daha dü?ük olur.Do?al olarak küçük damlacyklaryn birikintileri o oranda az oldu?undan, bunlaryn donmadan önce birle?meleri oldukça zordur.Donan parçacyklar küre ?eklindedir. Aralarynda bo?luklar ve hava kabarcyklary kalyr.Bazy durumlarda bu tür buzun görünümü beyaz ve oldukça kabadyr.Kanat ve gövdeye fazla yayylmayan bu tür buzlanma, birikinti yapty?y kenarlardan dy?a do?ru keskin bir burun ?eklinde çykynty yapar.Genellikle status tipi bulutlarda meydana gelir. Bu tür buzlanma stratus tipi bulutlarda 0 derece ile -20 derece, cumulus bulutlarynda ise -10 derece ile -20 derece arasynda daha syk görülür.

c-)Açyk Hava Buzlanmasy:?effaf ve kar ?eklinde buzlanma bulut içinde uçan uçaklar üzerinde meydana gelir.Bazen bulut olmady?y hallerde de uçaklar üzerinde buz te?ekkül edebilir. Uçak so?uk bir hava tabakasyndan sycak ve nemli fakat bulutsuz bir tabakaya hyzla girerse, uça?a temas eden hava aniden so?ur ve havanyn sycakly?y kendi i?ba sycakly?ynyn çok altyna dü?er. Bu durunda uçak yüzeyinin sycakly?y 0 derecenin altynda ise, gövde üzerinde buz te?ekkül eder. Bu buza kyra?y buz (frost)denir.Kyra?y tipi rengi beyazymsydyr. Ço?u kez jet uçaklarynyn ini?i syrasynda uçaklaryn kanat altlarynda meydana gelir.Kanat altynda buz te?ekkülünün sebebi, uçu? syrasynda yüksek seviyelerdeki so?uk havanyn etkisiyle uçak yakyt depolaryndaki benzinin bu dü?ük sycaklyklary muhafaza etmesinden ileri gelmektedir.Bu buzlanma uça?y fazla etkilemez, ancak uçaklaryn ini?i syrasynda pilot mahalli pencerelerinde meydana geldi?inde görü?ü engelledi?inden tehlikeli olabilir.

d-)Karbüratör Buzlanmasy:Atmosfer ?artlarynyn uygun oldu?u her zaman meydana gelebilir. Bu bakymdan karbüratör buzlanmasy teknik bir problem olarak uçucularyn kar?ysyna çykmaktadyr. Karbüratörde buz, benzin buharla?masy sonucu kuvvetli so?uma ve havanyn karbüratörden geçerken basyncynyn azalmasy sonucunda meydana gelir.Havadaki nemin fazla olmasy halinde + 25 derece sycaklyklarda meydana gelebilir.Bu tür buzlanma için kritik sycaklyk de?erleri -10 derece ile +15 dereceler arasynda tespit edilmi?tir. Karbüratör buzlanmada uça?yn motor gücü azalabilir.Ve sonuçta uçak dü?ebilir.

e-)Benzin Buzlanmasy:Uçaklar yüksek seviyelerde uçarken ve uçu?un uzun süre devam etmesi durumunda, çok dü?ük sycaklyklar uçak yüzeyi vasytasyyla benzinin bünyesine intikal eder. Sycakly?yn dü?mesiyle benzinin su tutma özelli?i azalyr.Bir miktar su açy?a çykar.Açy?a çykan su donar ve buz te?ekkül eder.Bu buzlanma akaryakyt kanallaryny kapatabilir ve motora benzin gelmesini önler.


Berhan Dönmez
V.Captain and ATC
TRVACC11-FLYTHY~7~