Yazı Dizisi-5 ''Kuyruk Rüzgar Türbülans&

[THY7]

51 Uçak Dü?ürdü

Typky denizde yol alan gemilerin arkalaryndan olu?turduklary girdaplar gibi uçaklaryn da geçtikleri yerde meydana getirdikleri türbülanslar yüzünden bugüne kadar 51 uçak kazasy meydana geldi.

Gökyüzünün büyük ku?lary uçaklaryn, arkalarynda olu?an kuyruk rüzgary (vorteksler) yüzünden arkadan gelen ve çok yakla?an uçaklar kontrolden çykyyor. Yere çakylan bile oluyor. Havacyly?yn ilk yyllarynda pervanenin neden oldu?u sanylan bu durumun günümüzde, kanat ucundan geriye do?ru yayylan ve aksi yönde dönen, düzensiz çalkantylardan ba?ka bir ?ey olmady?y artyk iyi biliniyor.

Özellikle büyük uçaklaryn arkasynda olu?an düzensiz hava kütleleri, arkadan gelecek olanlar için çok büyük tehlikelere yol açyyor. Arkadan gelen uça?yn dönü? kumandalaryny etkiliyor ve pilotun iste?i dy?ynda uça?yn 'lono' ady verilen kendi ekseninde dönü?ler yapmasyna neden oluyor. Büyük uçaklaryn ardyna takylan hafif uçaklaryn, vorteksin gücüyle kanadan kyrylyyor ve facialar meydana gelebiliyor.

Nasyl olu?ur?

Uçaklaryn havada tutunabilmesi, kaldyrma kuvvetinin kanadyn altyna ve üstüne uygulady?y farkly basynçlar sayesinde gerçekle?ir. Basynç farklyly?y nedeniyle, kanat üzerinden akyp giden havanyn, kanat ucunu terk ederken meydana getirdi?i anaforlar kyvrylarak birbirine aksi istikamette dönen iki silindirik girdap olu?ur. Vorteksin ?iddeti uça?yn a?yrly?y, hyzy ve kanat yapysyna göre de?i?ebiliyor. E?er uçak a?yrsa, kanatlarynyn altynda hava akymyny bozacak herhangi bir harici yük (yakyt tanky, açyk olan ini? takymlary vb.) yoksa ve dü?ük süratte uçuyorsa çok ?iddetli girdaplar olu?turabiliyor, Amerika'da yapylan ölçümlerde vortekslerin hyzlarynyn saniyede 100 metreye kadar çykty?y görülmü?tür.

Uça?yn yerden kesilmesiyle ba?layyp, ini? için tekerlek koymasyyla sona eren vorteksleri önlemek için bilim adamlary, kanatlaryn uçlaryna ilave edilen ve "winglet" ady verilen yukary kavisli parçalar üzerinde çaly?yyorlar.

Helikopter Daha Tehlikeli:

Helikopterlerde ana rotorun (helikopterin üzerindeki büyük pervane) a?a?y ve yanlara do?ru yüksek hyzla meydana getirdi?i türbülansyn etki alany, üç kat daha fazla oluyor. Rotorun meydana getirdi?i hava fileleri yere çarparak yukary do?ru olu?turdu?u girdap, uçaklardakine benzer yapyda oluyor. Havalimanlaryna inmek için bölge üzerinde manevra yapan helikopterler özellikle uçaklaryn piste çykmak için kullandyklary yollar (taksi route) üzerinden uçarken, küçük uçaklar için tehlike yaratyyor.

Kuyruk rüzgar türbülansy nedeniyle olu?acak kazalary önle-mek için, sivil havacylyk otoritelerince çe?itli düzenlemeler yapylyyor. Kazalar daha çok ini? syrasynda oldu?u için öndeki uçakla aradaki takip mesafesinin ayarlanmasy görevi; pilotla kule operatörlerine dü?üyor. A?yr uçaklaryn ardyndan olu?an vortekslerin etkisi en az 2 dakika sürüyor. Bu süre bitmeden küçük uçaklaryn yapaca?y ini?lerde kaza riski çok fazla. Arka arkaya ini?, yapacak uçaklaryn aralaryndaki mesafe kule tarafyndan yakla?yk dört mil olarak ayarlanyyor. E?er a?yr uçaklar iniyorsa bu mesafe 5 mile çykartylyyor.


Berhan Dönmez
V.Captain and ATC
TRVACC11-FLYTHY~7~