Yazı Dizisi-3 ''A340 UÇA?ININ OTOPİLOTU''

[THY7]

Genel

Otomatik Uçu? Sistemi (Auto Flight System - AFS), iki tane Uçu?; Kumanda, Kylavuz ve Zarf Bilgisayary (Flight Management, Guidance and Envelope Computers - FMGECs), bir tane Uçu? Kontrol Birimi (Flight Control Unit - FCU) ve üç tane Çokamaçly Kontrol ve Gösterge Birimi (Multipurpose Control and Display Units - MCDUs) içerir.



kokpitteki kompanentlerin yerle?imi

Otomatik Uçu? Sisteminin Yapysy

Uçu?; Kumanda, Kylavuz ve Zarf Bilgisayary; otomatik itme (autothrust - A/THR), uçu? yöneticisi (flight director - FD) ve otopilottan (autopilot - AP) olu?an Uçu? Kylavuzu (FG); uçu? zarfy hesaby ve rüzgar kesim tespitinden olu?an Uçu? Zarfy (FE); seyrüsefer, performans ve gösterge i?leminden olu?an Uçu? Kumanda (FM) ve hata izolasyon-tespit sistemlerini içerir.

FMGEC'e ba?ly üç MCDU, uçu? plan bilgisi ve bilgideki de?i?ikliklerin sa?lanmasy ile uçu? kumanda fonksiyonlary yardymyyla; parametrelerdeki de?i?imin, parametrelerin seçiminin ve gösteriminin sa?lanmasy i?lemlerini gerçekle?tirir.

FCU ise, AP/FD ve A/THR sistemlerinin i?leme konmasy, uçu? parametrelerinin (yükseklik, hyz/mach, dü?ey hyz/uçu? rota açysy, ba? açysy tutma/radar takibi) seçimi ve AP/FD modlarynyn seçimi için kullanylyr.

Uçu?; Kumanda, Kylavuz ve Zarf Sistemi (FMGES), bilgisayarlary, kontrol birimlerini ve harici yardymlary içerir, ayryca gönderdi?i bilgiler de ?unlardyr:

AP fonksiyonu için, Uçu? Kontrol Birincil Bilgisayarlary (Flight Control Primary Computers - FCPC) 1,2 ve 3'e yüzey sapma komutlary,
A/THR fonksiyonu için a?a?ydakilere itme komutu:
Motor Kontrol Birimi 1 (Engine Control Unit - ECU) / Elektronik Motor Kontrolü (Electronic Engine Control - EEC) (Motor 1'deki itme komutunu vermek için). Bu komutu, Motor Arabirim Titre?im Görüntüleme Birimi 1 (Engine Interface Vibration Monitoring Unit 1 - EIVMU 1) yoluyla,
ECU 2 / EEC 2 (Motor 2'deki itme komutunu vermek için), EIVMU 2 yoluyla,
ECU 3 / EEC 3 (Motor 3'teki itme komutunu vermek için), EIVMU 3 yoluyla,
ECU 4 / EEC 4 (Motor 4'teki itme komutunu vermek için), EIVMU 4 yoluyla gönderir.
Kokpitteki Kontroller ve Göstergeler

Kokpitteki, Uçu? Kontrol Birimi (FCU), Çok amaçly Kontrol ve Gösterge Birimleri (MCDUs) ve seyrüsefer yardymcysy seçimi için Radyo Kumanda Panelleri (Radio Management Panels - RMP), kontrol bölümünü olu?turur. Göstergeler ise, Birincil Uçu? Göstergelerinden (Primary Flight Displays - PFD), Seyrüsefer Göstergelerinden (Navigation Displays - ND), Motor Uyary Göstergesinden (Engine Warning Displays - EWD) ve Sistem Göstergesinden (System Display) meydana gelir. Ayryca; otomatikten manuele geçirme ve öncelik dü?me anahtarlary, A/THR istidat ayyrma anahtary, kuzey referans (NORTH REF) dü?me anahtary ve anahtarlama/FM (Switching/FM) anahtary çok yönlü seçimi gerçekle?tirir. Bundan ba?ka kokpitte uyarylar bulunmaktadyr. Bu uyarylar, Ana Uyary ve Ykaz I?yklary ile otomatik ini? uyary y?ylaryndan olu?ur.

Güç Kayna?y

A340'da iki tip güç kayna?y kullanylyr. 28 Vdc güç kayna?y; DC BUS 1 boyunca -aktif oldu?u durumlarda- yunuslama, yaty? ve dikey stabilize yapay anlama sarmal bobinlerine (solenoidlere), FMGEC 1 ve birle?tirilmi? rölelere, FMGEC 2 ve birle?tirilmi? rölelere, DC BUS 2 boyunca FCU 2'ye, FMGEC güç kayna?y bölme rölesine ve DC ESS BUS boyunca MCDU 1'e, AC BUS 2 boyunca MCDU 2'ye ve DC ESS BUS boyunca FCU 1'e güç sa?lar. 115 Vac güç kayna?y ise, AC SHED ESS BUS boyunca MCDU 1'e, AC BUS 2 boyunca MCDU 2'ye ve AC ESS BUS boyunca MCDU 3'e güç sa?lar.

Potansiyometreler, bütünle?ik y?yklandyrma kontrollerini sa?lar ve AC - DC olmak üzere de?i?ken voltajlar kullanylyr. Ayryca, aydynlatma modu için de de?i?ken voltajlardan yararlanylyr ve bunlar ba? üstü paneline yerle?tirilmi? olan INT LT / ANN LT (Interrupt Lightning / Annunciator Lightning) anahtarlaryyla kontrol edilirler. DIM / BRT / TEST (lo?/parlak/test) olmak üzere üç pozisyon mümkündür.

PANEL GÖSTERYM FIN YERLE?TYRME
721VU FMGEC 1 5CA1 R10
721VU Rudder yapay his 7CB U06
721VU Yan lövye kilidi 6CB U05
722VU MCDU 2 7CA2 C47
722VU AP Elek. Güç Bölümü 14CA Q35
722VU FMGEC 2 5CA2 R43
722VU FCU C 8CA2 R42
742VU FCU A+B 8CA1 E65
742VU MCDU 3 7CA3 Q65
742VU MCDU 1 7CA1 Q61
TBD 14CB
721VU FMGEC 1 5CA1 R10
721VU Rudder yapay his 7CB U06
721VU Yan lövye kilidi 6CB U05
722VU MCDU 2 7CA2 C47
722VU FMGEC 2 5CA2 R43
722VU FCU C 8CA2 R42
742VU FCU A+B 8CA1 E65
742VU MCDU 3 7CA3 Q65
742VU MCDU 1 7CA1 Q61

Dy? Yüzeylerle Ara Ba?lanty

FMGEC ve dy? yüzeylerle ara ba?lanty, dy? yüzeyin tek ba?yna yapmy? oldu?u hatanyn AFS fonksiyonlary üzerinde hiç bir etkisinin olmayaca?y ?ekilde yapylyr.

Uçu? Kontrolleriyle Ara Ba?lanty

Yunuslama, yaty? ve yalpa eksenlerinde, FMGEC 1 ve 2 otopilot emirlerini, FCPC'e çyky? BUS'lary boyunca gönderir.

Motor Kontrolleriyle Ara Ba?lanty

FMGEC veriyi hesaplar ve motorlara; FCU, EIVMU ve ECU / EEC boyunca, ARINC 429 spesifikasyonunu kullanarak iletir. Motor verisini birle?tirmek için, önceli?i olan FMGEC, FCU'dan gelen itme hedef parametresi çyky?yny, ortak mantyk yoluyla kendi uygun verisiyle kar?yla?tyryr. Her FMGEC, hesaplama için sekiz BUS kullanyr. Dört tanesi kendi tarafynyn yardymyyla, di?er dört tanesi kar?y tarafyn yardymyyla sa?lanyr.

Elektronik Alet Sistemi (EIS) ile Ara Ba?lanty

Yki tane PFD ve ND ana alet paneline yerle?tirilmi?tir. Uçu? kylavuzunun menzil geni?li?ini, seyrüsefer ve sistemle ilgili bilgileri göstermek için gerekli görsel arabirimi sa?larlar.

PFD'nin çaly?masy için gerekli bilgiler ?unlardyr:

FMGES hedef güdümü (FD komutlary, hedef hyzlar, ba? açysy tutma, vs.),
Hazyr ve aktif modlar,
Sisteme i?leme koyma durumlary,
Sistemle ilgili mesajlar.
ND'nin çaly?masy için gerekli bilgiler ?unlardyr:

Uçu? planynyn tanymy,
Uça?yn pozisyonu ve uçu? rotasy,
Seyrüsefer özellikleri (havaalanlary, radyo yardymcylary, uçu? noktalary, vs.),
Tahminler, o anki hyzlar ve rüzgar gibi i?lenmi? bilgiler.
Operasyonel Kontrol ve Gösterim

FMGES; Uçu? Kylavuz (FG), Uçu? Zarfy (FE), Uçu? Kumanda (FM) ve Hata Yzolasyon ve Tespit Sistemi (FIDs) olmak üzere, fonksiyonel olarak birbirinden ba?ymsyz dört bölümden olu?mu?tur.

Uçu? Kylavuzunun Fonksiyonu

FG'nin yerine getirdi?i fonksiyonlar; Otopilot (AP), Uçu? Yöneticisi (FD) ve Otomatik Ytme (A/THR) olmak üzere üç ana bölümde toplanabilir. AP ve A/THR fonksiyonlary için FMGES ikili-ikili çaly?an bir sistemdir.

AFS'nin operasyonel kullanymynda temel alynan ilkeler ?unlardyr:

Kysa-dönem pilot emirleri FCU boyunca girilir.
Uzun-dönem pilot emirleri MCDU boyunca girilir.
Bu ilkeler SEÇYLEN ve YÜRÜTÜLEN Kontroller olmak üzere iki farkly operasyona öncülük eder. Seçilen kontrolde, FCU üzerinden referans parametrelerini (örne?in, yükseklik ) pilot seçer. Yürütülen kontrolde, uçak, FMGEC'in FM fonksiyonu tarafyndan düzenlenen referans parametreleri kullanylarak kontrol edilir. Bu i?lem, pilot tarafyndan MCDU üzerinden seçilen veriyi göz önünde bulundurarak gerçekle?tirir.

Otomatik operasyonda, uçak, Seçilen Kontrol ile (pilot tarafyndan FCU üzerinden seçilen uçu? referanslary) veya Yürütülen Kontrol ile (uçu? referanslarynyn FM kysmynda hesaplanmasyyla) kontrol edilebilir. Seyrüsefer durumunda, sadece bir otopilot, ILS yakla?ma modu seçildi?inde ise her iki otopilot da i?leme konabilir (FCU üzerine yerle?tirilmi? AP 1 ve AP 2 basmaly anahtaryyla).

AP 1'in önceli?i vardyr ve AP 2 de beklemededir. Uçu? Kontrol Birincil Bilgisayarlary (FCPC) öncelikle AP 1 komutlaryny kullanyr ve AP 1'deki herhangi bir hataly i?lemde AP 2 anahtaryny açar. FCU üzerine yerle?tirilmi? tek bir A/THR basmaly anahtaryyla otomatik itme fonksiyonunun i?leme konmasy sa?lanyr. Her iki sistem de ayny anda açylarak çaly?tyrylabilir, fakat sadece bir sistem, AP ve FD seçimine ba?ly olarak aktif olabilir.

AP' nin i?leme konmasy FD' nin i?leme konmasy A/THR Aktif
1 2 1 2
ON * * * A/THR 1
OFF ON * * A/THR 2
OFF OFF ON * A/THR 1
OFF OFF OFF ON A/THR2
OFF OFF OFF OFF A/THR 1 veya A/THR 1 'in hatasy durumunda A/THR 2
Not:* ya ON yada OFF durumu

Uçu? Yöneticisi (FD), enerji oldu?u sürece aktiftir. FMGEC 1 normal olarak, CAPT PFD üzerindeki FD sembollerini (çapraz barlar veya uçu? rotasy yönetici sembolleri) kullanyr. FMGEC 2 de normalde F/O PFD üzerindeki FD sembollerini kullanyr.

Herhangi birinin aryzasy veya hatasy durumunda, kalan FMGEC her iki PFD üzerindeki FD sembollerini kullanyr.AP / uçu? kontrol birle?iminde, uçakta, otopilotun kendine has bir servoakçüatörü yoktur. Yunuslama, yaty? ve yalpa kontrolleri için, elektriksel uçu? kontrol sisteminden faydalanarak, otopilotun istedikleri FCPC'ler yoluyla yüzeye gönderilir.

Synyrly yüzey sapma iste?i ARINC 429 BUS'y yoluyla iletilir. Otomatik yaty? hareketi için, FMGEC, burun dönme iste?ini hesaplar.

Uçu? Kylavuzu Fonksiyonu

Genel olarak, AP/FD modlary FMGEC'ler, uzunlamasyna ve yatay AP/FD için kylavuz parametreler sa?lar. FCU üzerinden gerçekle?tirilen mod seçimine göre, AP/FD, ya Seçilen ya da Yürütülen kontroldür. Seçilen kontrol, FCU tu?unun çekme hareketi ile ba?latylyr. Seçilen kontrolde, hedef, pilot tarafyndan uygun FCU tu?u ayarlanarak girilir. Yürütülen kontrol ise, FCU tu?unun itme hareketiyle ba?latylyr. Bu kontrolde, hedef, FM kysmy tarafyndan sa?lanyr.

Bazy modlaryn iki fakly kontrol durumu vardyr:

donanym safhasy,
i?leme konma safhalary.
Donanym safhasy süresince hiç bir aktif kontrol, i?leme konmaz. E?er modun donanym i?leme bitmi?se, i?leme konma ko?ullary tamamlandy?ynda otomatik olarak kullanyma geçirilir.

NOT: Uzunlamasyna mod seçildi?inde, e?er A/THR i?leme konmu?sa bununla birlikte çaly?yr. Buna ek olarak, uzunlamasyna modda A/THR i?leme konmadan AP çaly?tyrylabilir.

AP/FD uzunlamasyna modlary (yunuslama); dü?ey hyz (V/S), uçu? hatty açysy (FPA), tutunma irtifasy (ALT), kazanylan irtifa (ALT ACQ), dü?ey rota (VPATH), açyk tyrmanma (OPCLB), açyk alçalma (OPDES), alçalma (DES) ve tyrmanma (CLB)'dir.

AP/FD yanlamasyna modlary (yaty?); ba? açysy tutma (HDG), radar takibi (TRK) ve yanlamasyna rota (NAV)'yn ayarlanmasydyr.

AP/FD yakla?ma, kalky? ve meydan turu modlary; Glide'y, Localizer'y, radyo vericisi veya alycylaryny ayarlamayy ve uça?y ini? durumuna ayarlamayy içeren yakla?ma, meydan turu (GO AROUND - GA), Localizer (LOC) ve sadece FD'de kalky?y (TO) içerir.

Operasyonel kullanymda, FCU otopilotun çaly?tyrylmasyny ve mod seçimini sa?lar. Sol ve sa? yan paneller, syrasyyla CAPT PFD, ND ve F/O PFD, ND üzerinden mod seçimine olanak tanyr. Merkezi panel, otopilotun, A/THR'nin i?leme konmasyny ve AP/FD modlarynyn seçimini mümkün kylar. Ayryca, FCU, ba? açysy tutma/radar takibi, dü?ey hyz/uçu? rota açysy, hyz/Mach ve yükseklik gibi parametrelerin seçimi için de kullanylyr.

Referanslar, FCU üzerinden seçildi?i zaman, AP operasyonu modlary Seçilen Kontrol kapsamyndadyr. Bu referansy, uçu? kumanda sistemi tanymlady?ynda ise AP, Yürütülen Kontrol kapsamyna girer.

DÜZENLENE KONTROL YÜRÜTÜLEN KONTROL
RWY
YATAY NAV HDG/TRK
LOC
TRK (GA)
SRS (TO GA) V/S
V/S FPA
DYKEY FPA
HIZ/MACH HIZ/MACH
DYKEY ROTA ALT ACQ
ALT HOLD
HIZ REFERANS FM REFERANS FCU
APPR/RNA V/ADF/VOR
YAKLA?MA LAND LOC/GLIDE/FLARE
HYZA/YATI?/GECYKTYRME

Manuel ve Otomatik Kontroller

Yürütülen Kontrolde, uygun referans, FCU üzerinden hyzly bir ?ekilde bir hat üzerinden ça?rylyr (her zaman gösterimde olan yükseklik dy?ynda) ve gösterge lambasy uygun referans göstergesinin yanyna gelir. Seçilen Kontrolde, FCU üzerinden uygun seçici tu?u çekilerek veya döndürülerek bir parametre seçilir. Uygun seçici tu?unu iterek ise Yürütülen Kontrol moduna dönü? yapylabilir.

AP/FD veya A/THR sistemi, hyzy daima muhafaza eder. Yükseklikteki herhangi bir de?i?im, yeni bir yükseklik seçimi için, yükseklik seçici tu?unu döndürmek ve çekmek (uçu? planyna göre anlyk kazanç için) gibi iki hareketi gerektirir. Seçici tu?unu çekmek anlyk yükseklik kazancy içindir ve uygun parametreyi saklar.

Otomatik itme (A/THR) motor kontrol yapysynda, motorlar, Tam Yetki Dijital Motor Kontrolü (FADEC) ile ortakla?a çaly?yr. Ytme kontrolü elektrikseldir ve FADEC, çift kanal uygulamasyyla, hata meydana geldi?inde devreye giren bir sistemdir. A/THR fonksiyonu, FMGEC içinde hesaplanyr ve FADEC'lere FCU ve EIVMU'ler yoluyla gönderilir.

Ytme synyrlama hesaby, gaz kolu pozisyonuna göre FADEC tarafyndan yerine getirilir. Gaz kontrol kolu seviye belirleyicileri, bu sektör üzerindeki belirli pozisyonlary içeren bir daire dilimi (sector) üzerinde hareket ettirilebilir. Bu sektör üzerinde , IDLE (rölanti-itme), CL (tyrmanma-itme), MCT/FLX TO (maksimum sürekli itme/esnek kalky?) ve TO/GA (maksimum kalky?/meydan turu) pozisyonlary mevcuttur.

Kalky? (MAX TO'da, oranly kalky? veya esnek kalky? synyrly modu) ve meydan turu, gaz kontrol kolu seviye belirleyicilerinin uygun pozisyonu ayarlanarak FADEC tarafyndan direkt olarak yerine getirilir.

FMGEC tarafyndan i?leme konan A/THR fonksiyonu, e?er gaz kontrol kolu seviye belirleyicileri tyrmanma veya alçalma pozisyonuna (CL ile IDLE arasy) ayarlanmy?sa aktif duruma geçer (motor hatasy durumunda MCT).

E?er gaz kontrol kolu seviye belirleyicileri, CL pozisyonunun altyna ayarlanmy?sa; uygun maksimum itme, manuel kullanymda, gaz kolu pozisyonundaki itmeye göre synyrlanyr. A/THR operasyonundaki itme synyrlamasy, motordan motora FADEC tarafyndan yapylabilir. A/THR i?leme kondu?u zaman, AP/FD seçimine ba?ly olarak A/THR mod seçimi otomatik olarak yapylyr. Otomatik itme fonksiyonu ?u modlary yerine getirir:

HIZ (SPD) : Hyz kazancy ve bu kazancyn tutulmasy,
MACH : Mach kazancy ve bu kazancyn tutulmasy,
YTME (THR) : Ytme kazancy ve bu kazancyn tutulmasy,
GECYKTYRME (IDLE) : Yni? esnasynda minimum itme uygulanmasy.
A/THR mod seçimi, AP/FD moduna göre otomatiktir. E?er herhangi bir AP/FD i?leme konmamy?sa, A/THR SPD (MACH) modda i?leme konabilir. A?a?ydaki tablo AP/FD modlary yardymyyla çaly?an A/THR modlaryny göstermektedir:

AP/FD MODLARI A/THR MODLARI
V/S-FPA HIZ/MACH
ALT (ACQ/HOLD) HIZ/MACH
CLB VEYA OPCLB (HIZ/MACH) YTME
DES VEYA OPDES (HIZ/MACH) YTME (RÖLANTY)
DES-VPATH YTME/HIZ/MACH
FYNAL DES HIZ
YAKLA?MA GLIDE HIZ
FLARE GECYKTYRME
TO/GA A/THR AKTYF DE?YL

Not: Saklanacak olan Hyz ve Mach de?erleri ?öyle tanymlanabilir:

Ya FMGEC tarafyndan otomatik olarak (Yürütülen Hyz Kontrolü),
Ya da pilot tarafyndan FCU kullanylarak manuel olarak (Seçilen Hyz Kontrolü),
FM tarafyndan verilen veya FCU üzerinden manuel olarak seçilen bir yükseklikte Hyzdan, Mach'a veya Mach'tan Hyza anahtarlamayla seçim,
A?yry hücum açysy görünü?ünde ALPHA FLOOR modu aktif hale getirilir, MAX GA limitli itme tedarik edilir ve saklanyr.
Alfa Katy korumasynda, A/THR fonksiyonu, itmeyi GA limit de?erine ayarlayarak, a?yry hücum açylarynda uça?y korur.

PFD'nin daha üst kysmynda bulunan Uçu? Modu Bildiricisi (FMA), pilota, A/THR, AP ve FD sistem modlarynyn i?leme konmasy ve ini? kabiliyetleriyle ilgili durum verisini sa?lar. PFD'nin bu kysmy, her biri FMGEC'in çe?itli operasyonlaryny gösteren üç hattyn be? sütunundan olu?ur. FMA, bildiriler ve mesajlar için göstergede farkly renkler kullanyr. Bu renkler ?öyledir:

Ye?il : aktif modlar için
Koyu mavi : teçhiz edilmi? modlar için
Menek?e : bir tahditten dolayy teçhiz edilmi? veya i?leme konmu? modlar için
Beyaz : AP , FD , A/THR'nin i?leme kondu?unu belirtmek için
Amber : özel dikkat isteyen gösterimler için
Bu göstergelerden bazylary, göründüklerinden 10 saniye sonraya kadar beyaz bir çerçeve ile sarylyrlar.

Uçu? Zarfy Fonksiyonu

Uçu? zarfy fonksiyonlary; hyz zarfy hesaplaryny, uçu? fazlarynyn, uçak konfigürasyonunun, a?yrlyk ve a?yrlyk merkezinin ve FCPC'den gelen alfa katy tespitinin birle?tirilmesini ve rüzgar kesim ile arka a?yrlyk merkezinin tespitinin sa?lanmasyny içerir.

Bu fonksiyonlar ancak enerji sa?lanmasy ?arty ile yerine getirilebilirler. Alfa katy fonksiyonunun i?leme konulmasy FCPC tarafyndan sa?lanyr ve Uçu? Zarfy (FE) fonksiyonuna gönderilir. Alfa katynyn i?leme konuldu?una dair bir uyary, PFD'lerde gösterilir.

Uçu? Zarfy Fonksiyonu

Uçu? zarfy fonksiyonu, AFS ve uçu? aletleri için gerekli hesaplamalar; minimum hyz, seçilebilir daha dü?ük hyz (VLS), manevra hyzlary (Vman V4 V3), ye?il nokta hyzy, e?ilim ve maksimum hyz (Vmax) parametreleri olarak yapylyr.

PFD Üzerindeki FE Verilerinin Gösterimi

VLS, anlyk slat ve flap ?ekli için seçilebilecek minimum hyzdyr (Slat ve flap ?ekli hakkyndaki bilgi Slat/Flap Kontrol Bilgisayary - SFCC tarafyndan sa?lanyr). VLS dü?ük hyzda stall'a göre ayarlanan bir synyr belirler ve seyir süresince (uçu? zarfy boyunca) ayarlamayy yapar. Bu i?lem ALS tarafyndan, uça?yn normal ini?inden önce piste temas etmesi anlamyna gelen, undershoot olayyndan korunmak için kullanylyr.

Manevra hyzlary, flap ve slat'laryn açylyp kapanabildi?i hyzlara kar?ylyk gelmektedir. PFD'lerin hyz cetvellerinde gösterilmek üzere hesaplanyr. Bu hyzlar, flap ve slat'laryn syky?yp çaly?mamasy olasyly?yna kar?y hesaba katylmalydyrlar. Bu hesaplama, bir sonraki uçu? konfigürasyonuna göre flabyn maksimum açyldy?y hyzy sa?lar (V FEN).

Ye?il nokta hyzy, PFD'lerin hyz cetvelinde gösterilen, hedeflenen hyzdyr.

Hyz e?ilim vektörü de PFD'lerin hyz cetvelinde gösterilir ve gerçek ivme ile on saniyedeki hyz arty?yna kar?y gelir.

Uçu? zarfy fonksiyonu, maksimum hyz bilgisini, uçak ?eklini ve ADIRS tarafyndan sa?lanan MMO/VMO (Maximum Operating Mach / Maximum Operating Speed) maksimum i?letim hyzyny dikkate alarak hesaplar. Yni? takymlarynyn açylabilece?i maksimum hyz (VLE), uça?yn konfigürasyonunun fonksiyonu olarak hesaplanyr. Maksimum hyz PFD'lerde gösterilir ve a?yry hyzy engellemek için AFS tarafyndan kullanylyr.

Uçu? zarfy fonksiyonu, AFS için; uçu? fazlary, ini? takymy pozisyonu, flap ve slat ayarlary, flap ve slat syky?malary, motor hatalary ve a?yrlyk-a?yrlyk merkezi verilerini birle?tirir.

FCPC tarafyndan AFS için hesaplanan alfa katy fonksiyonu, uçu? zarfy fonksiyonu tarafyndan birle?tirilir. Bu sinyal, hücum açysy flap/slat pozisyonunun fonksiyonuna göre belirlenen e?ik de?erini geçerse olu?turulur. Bu fonksiyon, uçu? kylavuzu yolu ile ototepki üzerinde tam kontrol yetkisine sahiptir. Alfa katy tespiti, kalky?tan sonra 100 feet ve ini?e 100 feet kalana kadar mümkündür.

FE fonksiyonu, EIS ve sesli göstergeler için bir rüzgar kesim sinyali hesaplar. Bu sinyalin hesabynda; boylamsal kesimleri, dikey adymlary, temel tüzgary, flap/slat pozisyonunu hesaba katan bir logaritma temel alynyr. Uyary, kesim hassasiyetini ve minimum güvenli uçak enerjisini göz önünde bulundurur. Bu fonksiyonun ototepki üzerinde herhangi bir yetkisi yoktur. Rüzgar kesim tespiti yer seviyesinin 50 feet üstü ile 1300 feet arasynda mümkündür.

Yki adet yakyt kontrol ve görüntüleme bilgisayary (FCMC), uça?yn performansyny artyrmak için yakyt ayar tankyndan yakyt transfer etmek yoluyla arka a?yrlyk merkezinikontrol ederler. FE fonksiyonu, tamamen FCMC'den ba?ymsyz olarak hesaplanmy? ve geçilmemesi gereken arka a?yrlyk merkezi limitlerini görüntüler.

FE fonksiyonu;

FCMC için arka a?yrlyk merkezi ikaz sinyali sa?lar. Ylk arka a?yrlyk merkezi ikazyndan sonra a?yrlyk merkezinin hedef de?eri aerodinamik veterin % 1,5' i de?erinde ileri kaydyrylyr. Yeni hedef de?er tüm uçu? boyunca sa?lanyr.
Arka a?yrlyk merkezi ikazy yayynlanmasyndan sonra a?yrlyk merkezinin geriye kaymasy devam eder ise ECAM mesajy tarafyndan izlenen ve uçu? uyary bilgisayary tarafyndan olu?turulan arka a?yrlyk merkezi uyary sinyalini sa?lar.
Uçu? Kumandasynyn Fonksiyonlary

Her FMGEC'in uçu? kumanda fonksiyonu FCU ve iki MCDU ile ili?kilidir. Uçu? planynyn tanymy (yatay, dü?ey); ADIRS ba?latylmasy, yatay pozisyon hesaby, uçu? planynyn takibi ve seyrüsefer yardymcylarynyn seçimini (otomatik veya manuel) içeren yatay seyrüsefer; optimum hyzyn hesaby, tahminlerin hesaplanmasy, uçu? profilinin takibi ve çe?itli bütünleyici performanslaryn hesabyny içeren performans verisi; MCDU, seyrüsefer ve birincil uçu? göstergelerini içeren göstergelerin kumandasy gibi fonksiyonlar FM tarafyndan yerine getirilir.

FMGEC, hafyzasyndaki seyrüsefer veri tabanyndan uçu? planynyn; ?irket rota numarasy atanmasy yoluyla ya da havaalanynyn orijin ve mesafesinin atanmasy yoluyla tanymlanmasyna imkan verir. Ek olarak, ?irket rotasy; vary? rotasy (STAR) ve kalky? prosedürleri (SID), seyrüsefer uçu? seviyesi, maliyet endeksi (yakyt maliyeti ile dakika ba?yna uçu? maliyeti arasyndaki oran) gibi bilgileri içerir.

Bu ?ekilde, sistem, yatay uçu? profilini optimum hale getirebilir. Sistem, gidilecek havaalanyyla ilgili bir uçu? plany tanymlar. E?er orijin/hedef çifti belli ise ya da pilot manuel olarak seyrüsefer seviyesi ve maliyet endeksi veri prosedürlerini girer ise, uçu? planynyn tanymlanmasy ?irket rotasy olmaksyzyn da yapylabilir.

Seyrüsefer verileri, her yirmi sekiz günde bir, veri yükleyici ile ARINC 615'de tanymlandy?y ?ekilde güncelle?tirilebilir. Seyrüsefer veri tabany; havaalany ve prosedürler, ?irket rotalary, havayollary, seyrüsefer yardymcylary, uçu? noktalary, modeller ve MORA (Minimum Off Route Altitude) bilgilerini içerir. Bu bilgilere ek olarak, pilot veri tabanyna manuel olarak, yirmi uçu? noktasy, yirmi seyrüsefer yardymcysy, on pist ve be? ?irket rotasy bilgisi girilebilir. Bu özel veriler; her uçu?un sonunda ya da havayolu ?irketinin seçimine ba?ly olarak yeni bir veri bankasy seçildi?inde silinebilir.

Uçu? planynyn tanymlanmasynda varylacak havaalanynda kullanylacak sistemlerin (ILS, R.NAV, VOR APPR, ILS BACK BEAM) seçimi mümkündür. Ayny zamanda, aktif olmayacak ?ekilde ikinci bir uçu? plany tanymlamak mümkündür. Bu i?lem; bir sonraki uçu? planyny hazyrlamak, e?itimi kolayla?tyrmak ve iki uçu? plany arasyndaki de?i?ik performanslary kar?ylamak için kullanylabilir.

Kendi tarafyndaki FM hatasy durumunda, MCDU beklemeli bir seyrüsefer modu sa?layabilir (Sadece MCDU 1 ve MCDU 2 için). Bu modun i?leme girmesi MCDU klavyesinden manuel olarak onaylanabilir.

FM hatasy olu?tu?u zaman, basitle?tirilmi? uçu? planlamasynyn dayandy?y konular ?unlardyr:

Direkt kalky?,
Onaylanmy? uçu? noktasy,
Yeni uçu? noktasy veya varylacak noktanyn tanymlanmasy,
Yeni uçu? noktasy veya varylacak noktanyn giri?i,
Devamsyzly?yn ortadan kaldyrylmasy.
Uça?yn pozisyonu ve yer hyzy ADIRS' lerin biri tarafyndan sa?lanyr.

MCDU, genel olarak, bir renkli ekran (CRT), alty tane çift hat seçim tu?u ve fonksiyon tu?lu alfa nümerik bir klavyeden olu?ur. MCDU, gerekli oldu?unda, sefer irtifasy ve maliyet endeksinin de?i?tirilmesi, kalky? ve vary? prosedürlerinin düzeltilmesi, yatay uçu? planynyn de?i?tirilmesi (yeni rota) ve dü?ey uçu? planynyn de?i?tirilmesi (synyrlar, adymlar, vb.) gibi i?lemlerin yerine getirilmesine izin verir.

Yerde, ba?langyç performansynyn (Inertial Referans - IR) girilmesi gerekmektedir. Uçu? kumandasynda, MCDU'e cevap olarak syralanmy? üç ba?langyç referansy vardyr ve bu referanslar; seyrüsefer veri tabanynyn verdi?i bir pozisyona göre veya pilot tarafyndan verilen bir pozisyona göre hazyrlanyrlar.

Uça?yn pozisyonu, üç ADIRU (Air Data/Ynertial Referance Unit - Hava Veri/Atalet Ünitesi) ve seyrüsefer yardymcylary (VOR, DME, ILS) tarafyndan sa?lanan verilerden hesaplanyr. Bu bilgiler, uça?yn pozisyonunun ve hyzynyn tayin edilmesini ve anlyk rüzgar vektörünün tahminini mümkün kylar. Uça?yn pozisyonu, pist e?i?inde veya pist üzerinde herhangi kaymy? pozisyonda ve yakla?ma esnasynda, LOC (Localizer) bilgisi ile güncelle?tirilebilir.

FMGEC; otopilot, uçu? yöneticisi ve yatay kumanda fonksiyonu yoluyla, uçu? plany ile ili?kilendirilmi? bir yatay kylavuz sa?lar.

Her uçu? kumanda fonksiyonu, her iki taraftaki radyo seyrüsefer alycylaryna (VOR, DME, ILS, ADF) ba?lanabilir. Normal i?letimde, her uçu? kumandasy, kendi tarafyndaki radyo seyrüsefer sistemine ve FMGEC'in hata vermesi durumunda ise geriye kalan uçu? kumandasy her iki taraftaki seyrüsefer yardymcylaryna ba?lanyr.

Radyo Seyrüsefer Yapysy

Uçu? kumanda sistemi, hyzyn optimum hale getirilmesi ile uçu? maliyetinin minimize edilmesine olanak verir. Optimum hyzyn hesaplanmasy; uçu? planyna, pilot tarafyndan girilen uçak a?yrly?yna ve veri tabanynda sakly olan aerodinamik ve motor modellerine ba?lydyr.

Rüzgar yönü ve hyzyyla, sycaklyk da hesaplamalarda dikkate alynyr ve pilot, bu bilgileri de?i?tirebilir.

Uçu? kumanda fonksiyonu, optimum hyzy her uçu? fazy için hesaplar. FCU'de manuel olarak tyrmanma fazy seçildi?inde maksimum tyrmanma için, alçalma fazy seçildi?inde maksimum alçalma için, maksimum havada kalma için, motor çaly?mady?y zaman ve seyrüsefer için optimum hyz hesaplanyr.

Uçu? plany süresince, tahminlerin hesabynda, dü?ey profil; kalkma, tyrmanma, seyahat, alçalma, yakla?ma ve meydan turu uçu? fazlary olarak syralanabilir.

Uçu? kumanda fonksiyonu a?a?ydaki uçu? noktalaryndaki performansy hesaplar:

tyrmany?yn en üst seviyesi (T/C),
tüm synyrlamalara uygun olarak alçalmanyn en üst seviyesi,
optimum basamak tyrmany?y (S/C),
optimum basamak alçaly?y (S/D),
müsaade edilmi? yükseklik seviyesi,
MCDU'de belirlenen yükseklik için kesme noktasy,
motorlaryn çaly?mady?y pozisyonda dü?me noktasy,
profil kesme noktasy,
hyz limitleri,
yava?lama noktasy.
Uçu? kumanda fonksiyonlary her uçu? noktasyndan geçerken, synyrlamalary dikkate alarak hyzy, zamany, irtifayy ve yakyty hesaplar. Bu synyrlamalar, uçu? noktasynda zaman synyrlamasy ve de?i?ik uçu? noktalarynda hyz synyrlamalary ve/veya irtifa synyrlamalary olarak syralanabilir.

Otopilot ve uçu? yöneticisinin kullanymy, dü?ey hyz, pilot tarafyndan girilmedi?i zaman, dü?ey profilin izlenmesini sa?lar. Optimum hyzyn takibi, AP/FD veya tepki kontrol sistemi ile yapylyr. Bu durum, pilotun, takip edilmesi gereken hyzy girmemesi halinde olur. Dü?ey profilin takibi ve optimum hyz, e?zamanly veya ba?ymsyz olabilir.

Uçu? kumanda fonksiyonunun, hesaplayabildi?i di?er kriterler ise; yakyt planlama hesaplary, irtifa planlamasy, optimum ve maksimum irtifalar, yakla?ma tanymy, motor bozulmasy halinde özel hesaplar, ikincil uçu? plany tahminleri ve basamaklardyr (optimum ve manuel).

Uçu? kumanda sistemi, uçu? planynyn tanymy ve takibi için seyrüsefer, performans ve kylavuz bilgilerini; MCDU, ND ve PFD yoluyla görüntüler.

MCDU göstergeleri için, uçu? kumanda sistemi; uçu? plany (uçu? noktalary, irtifa prosedürü, hyz, zaman, rüzgar ve yakyt tahminleri), uçu? planynyn synyrlary, seyrüsefer yardymcylary, seyrüsefer akycyly?y ve performans modu, uçu? fazlaryna ba?ly performans verileri ve ilave performans hesaplary ile ba?lantyly olarak bilgiler sa?lar.

ND göstergeleri için, uçu? kumanda sistemi; uça?yn pozisyonu, uçu? planlary, birincil uçu? planyndan yatay sapmalar, sözde uçu? noktalary ve FCU'de görülen çe?itli parametreler (uçu? planynyn synyrlary, VOR, DME, havaalanlary, NDB, uçu? planyndaki di?er uçu? noktalary) ile ilgili bilgiler sa?lar.

PFD göstergeleri için, uçu? kumanda sistemi; mesajlar (Set Green Dot Speed, Set Managed Speed, Check Appr Selection, Set Hold Speed, Decelerate, More Drag), hedef ve alçalmaya göre irtifa sapmasy ile ilgili bilgiler sunar.

Uçu? Kumanda Bilgisinin Gösterimi

FM haberle?mesi amacyyla MCDU, FM anahtarynyn durumuna ba?ly olarak Port1 veya Port2 ile ba?lantylydyr. FM ile haberle?iyorken e?er Switching/FM seçici anahtary NORM pozisyonunda ise MCDU1 ve MCDU2 Port1'e ba?lanyr. E?er SW/FM seçici anahtary BOTH ON 1 pozisyonunda ise MCDU'ler FM1'e ba?ly portlara ba?lanyrlar (MCDU1 ve MCDU3 için Port1, MCDU2 için Port2).

SW/FM seçici anahtary BOTH ON 1 pozisyonunda ise seyrüsefer göstergesi 2, seyrüsefer göstergesi 1 ile, BOTH ON 2 pozisyonunda ise seyrüsefer göstergesi 1, seyrüsefer göstergesi 2 ile özde?tir. SW/FM seçici anahtary BOTH ON 2 pozisyonundayken MCDU'ler FM2'ye ba?ly portlara ba?lanyrlar (MCDU1 ve MCDU3 için Port2, MCDU2 için Port1). E?er bu anahtar herhangi bir pozisyonunda de?ilse NORM pozisyonunda sayylyr.

Anahtarlama Paneli ve MCDU Yerle?imi

MCDU3'ün bir fonksiyonu da MCDU2 ve MCDU1 için yedekleme yapmasydyr. Öncelik MCDU1 hatalaryna verilmi?tir. MCDU3, MCDU2 BRT tu?u OFF, MCDU1 BRT tu?u ON pozisyonunda iken MCDU2 olarak görev yapar. MCDU3, MCDU2 BRT tu?una bakmaksyzyn MCDU1 BRT tu?u OFF pozisyonunda iken MCDU1 olarak görev yapar. E?er MCDU3, MCDU1 için yedekleme yaparken MCDU1'in BRT tu?u ON konumuna getirilirse, MCDU3, MCDU1 üzerindeki etkisini hemen kaldyryr. E?er MCDU2'nin BRT tu?u be? saniye boyunca OFF pozisyonunda tutulursa MCDU3, MCDU2 olarak görev yapar, aksi durumda MCDU3 yedekleme yapmady?y haline geri döner.

Ayny ?ekilde MCDU3 MCDU2 görevi yaparken MCDU2'nin BRT tu?u ON konumuna getirilirse, MCDU3 MCDU2 üzerindeki rolünü yok eder.

Hata Yzolasyon ve Tespit Sistemi (FIDS) Fonksiyonu

FIDS fonksiyonu hata izolasyonu ve tespiti görevini yapar. Tüm AFS'lerde ayryntyly ?ekilde hazyrlanan bakym bilgisini konsantre hale getirip, istek üzerine sonuçlary merkezi bakym bilgisayaryna (Central Maintenance Computer/CMC) gönderir. Bu fonksiyon, uça?yn birinci kysmyna monte edilmi? FMGEC içinde yerine getirilir.

FIDS fonksiyonunun gösterim ve sorgusu MCDU üzerindeki uygun kontrolün seçimi ile yapylyr.

OTOPYLOT-UÇU? YÖNETYCYSY GENEL TANITIM VE KULLANIMI

Genel

Dü?ey hyzy veya uçu? rota açysyny ve ba? açysy tutma-radar takibini sabit bir ?ekilde tutarken, yerçekimi merkezi etrafyndaki uçak hareketi sabitli?ini, uçu? rotasynyn kazancy ve tutulmasyny, pist ekseninin ve hyzyn korunarak kalky?ta uça?a kylavuzluk edilmesini, otomatik ini? ve meydan turunun sa?lanmasyny, otopilot ve uçu? yöneticisinin fonksiyonlary sa?lar. Otopilot; yunuslama, yaty? ve yalpa eksenleri üzerindeki kontrol yüzeylerinin pozisyonu ve burundaki tekerle?in hareketi emirlerini üretir. Bu emirler, Uçu? Kontrol Birincil Bilgisayarlary (FCPC), Uçu? Kontrolü Ykincil Bilgisayarlary (FCSC) ve Frenleme/Yönlendirme Kontrol Birimi (BSCU) tarafyndan verilir. Uçu? yöneticisi, manuel kullanymda kylavuzluk edecek bilgiler üretir. Bunlar, Gösterge Kumanda Bilgisayarlary (DMC) üzerinden Birincil Uçu? Göstergelerinde (PFD) görülür.

Kontroller

FCU, mod isteklerini ve pilot tarafyndan seçilen referanslary FMGEC'lere iletir. Ayryca, EFIS üzerindeki gösterge seçimine ve Hava Bilgi/Atalet Birimleri (ADIRUs) için standart basynç de?erlerinin gösterimine imkan tanyr.

MCDU, uçu? planynyn ve uçu? kontrolü için FMGEC'lere gereken kontrol parametrelerinin girilmesine ve yazylmasyna izin verir.

Kalky? ve öncelik basmaly anahtarlary, AP'nin devreden çykarylmasy ve manuel kontrolde önceli?in alynmasy i?lemleri için kullanylyr. Bunlar, yan lövye kontrolleri üzerine yerle?tirilmi?lerdir.

Yki tane yan lövye kilit solenoidi, dört adet yan lövye kilit rölesi ile birlikte çaly?yr. AP i?leme kondu?u zaman, aktif hale gelirler. Bunlar, yunuslama ve yaty? eksenleri üzerindeki yük e?i?ini artyryrlar ve pilot, otopilotu devre dy?y byrakty?ynda, bu e?ikler üzerinde uça?y kullanmaya çaly?yr.

Gaz kolu kontrolleri, kalky? ve meydan turu modlaryny çaly?tyrmak için AP/FD sistemi tarafyndan kullanylyr.

Anahtarlama paneli (ATT HDG / AIR DATA / FM), merkez kontrol paneli üzerine yerle?tirilmi?tir. Bu panel, uçu? mürettebaty tarafyndan tespit edilen bir hata durumunda, EFIS bordasy ve FMGEC üzerindeki gerekli anahtarlama kontrollerini yapmaya olanak tanyr. Herhangi bir hata durumunda, ADIRS 3 üzerinde ADIRS OWN anahtarlamasy otomatik olarak yapylyr. Üçüncü ADIRS üzerindeki ADIRS OWN manuel anahtarlamasy, sadece ADIRU'lar geçerliyse gerçekle?ebilir. FMGEC 1 için ADIRU 1, FMGEC 2 için ADIRU 2 geçerlidir.

Dikey stabilize yapay his solenoidi, dikey stabilize yapay hissinin e?i?ini yükseltmek için kullanylyr. Bu solenoid, avionik bölümünde bulunan iki röle ile birlikte çaly?yr. Yerdeyken, e?er pilot, dikey stabilize pedallaryny bu e?ikte kullanyrsa, otopilot devre dy?y kalyr.

Gösterge ve Uyary

FD tarafyndan alynan kylavuz emirleri, PFD'nin merkez kysmy tarafyndan sergilenir. AP/FD sisteminin i?leme kondu?unu, PFD'lerin üst kysmyndaki Uçu? Modu Bildiricileri (FMA) gösterir. V/S veya FPA modlaryndayken, hedefler gibi, AP/FD modlary da FMA'ler üzerinde gösterilir (basmaly anahtarlar veya özel gösterge lambalary FCU üzerinde görülür). FMA'ler üzerinde otomatik ini? kapasiteleri gösterilir.

Otopilotun devreden çykty?y, Motor Uyary Göstergesi (EWD) üzerindeki bir mesajla, hoparlörlerden gelen sesli bir uyaryyla, panel üzerindeki MASTER WARN y?yklarynyn yanmasyyla ve AUTO LAND y?yklarynyn yanmasyyla (otomatik ini?te 200 feet'in altyna dü?üldü?ünde) anla?ylyr. Sistem Göstergesi (SD) üzerindeki bir mesajla da çe?itli ini? kapasiteleri ve otopilotun devreden çykty?y görülebilir. PFD'ler ve ND'ler üzerinde yanyp sönen LOC ve GLIDE endeksleriyle a?yry sapmalar farkedilebilir. Bu uyary, otomatik ini?te 200 feet'in altyna inildi?inde a?yry sapmalar için AUTO LAND y?yklarynyn yanmasyyla gerçekle?ir.

NOT: DMC'ler bilgiyi, EFIS göstergelerine ta?yrlar. ECAM sisteminin uyarylary, Uçu? Uyary Bilgisayarlary (FWC) tarafyndan üretilir. Bu bilgisayarlar, arka elektronik rafy içindeki avionik kysmyna yerle?tirilmi?lerdir.

AP/FD'nin Y?leme Konmasy

Y?leme konma, FCU üzerine yerle?tirilmi? AP1 ve AP2 basmaly anahtarlaryyla gerçekle?tirilir. Ykili otopilot operasyonunda AP1 aktiftir ve AP2 beklemededir. Tek bir otopilot devreye sokulmu?sa, yan lövye kontrolleri ve dikey stabilize pedallary yükseltilmi? yük e?i?ine sahiptir.

Otopilot sadece kalky?tan sonra çaly?tyrylabilir. Seyrüseferde de sadece bir otopilot devreye sokulabilir. ILS'li yakla?mada (ini? ve yaty?y da içeren) ve meydan turunda her iki otopilot da ayny anda görev yapabilir.

Uçu? yöneticisi, enerjilendirme yapyldy?ynda, otomatik olarak devreye girer. FMGEC1 tarafyndan üretilen FD1 emirleri, DMC'ler boyunca CAPT PFD'nin (PFD1) FD sembollerini kontrol eder. FMGEC2 tarafyndan üretilen FD2 emirleri de, F/O PFD'nin (PFD2) FD sembollerini kontrol eder.

FD emirleri, FCU üzerine yerle?tirilmi? FD basmaly anahtarlary ile iptal edilir. Bir FD, emirleri son olarak PFD üzerinde görülene dek aktif durumda kalyr. FD emirleri, FCU üzerinde HDG-V/S / TRK FPA seçim fonksiyonu içinde iki ?ekilde göstergeye yansyr.

AP/FD Modlary

Bazy durumlar haricinde (örne?in yakla?ma), yükseklik kazanma modu otomatik olarak daima aktiftir. FCU üzerine yerle?tirilmi? basmaly anahtar mod seçimi için kullanylyr. Referans seçim anahtarynyn (hyz/Mach, ba? açysy tutma/radar takibi, yükseklik, dü?ey hyz/uçu? rota açysy) çekilmesi veya itilmesi ile herhangi bir mod ayarlanabilir. Ayryca i?lemdeki bir modun iptali de mümkündür. Gaz kolu kontrolü ile kalky? veya meydan turlaryndan birinin seçimi mümkündür.

A?a?ydaki tablo seyrüsefer modlaryny göstermektedir:



Ortak modlar (kalky?, ini?) ise ?öyledir.



Dü?me kaldyryldyktan 5 sn. sonra sadece AP devrede.

Va: gerçek hyz

AP/FD sistemi ve A/THR foksiyonu hyzy daima kontrol eder. A/THR sisteminin modlary, AP/FD modlarynyn fonksiyonudur ve a?a?ydaki gibidir.



E?er ne AP nede FD i?lemde ise,A/THR sadece HIZ/MACH modunda aktif olacaktyr.

Operasyonel Kullanym

AFS'nin operasyonel kullanymynda, kysa-dönem pilot emirleri FCU vasytasyyla girilir ve MCDU kullanylarak da uzun-dönem pilot emirlerinin giri?i sa?lanyr.

Seçilen kontrolde, uçak, pilotun FCU'dan referans parametrelerini girmesiyle kontrol edilir. Bu parametreler (ba? açysy tutma / radar takibi, dü?ey hyz / uçu? rota açysy, hyz / Mach, yükseklik), FCU üzerindeki uygun seçim anahtarynyn de?i?tirilmesi ve seçici anahtaryn çekilmesi dikkate alynarak elde edilir ve korunur.

Yürütülen kontrolde, uçak, pilotun MCDU üzerinden seçti?i bilgiler dikkate alynarak, FMGEC tarafyndan hesaplanan referans parametreleri ile kontrol edilir. Uygun seçim anahtarynyn itilmesiyle bir parametre ayarlanyr. Bu durumda, seçilen parametre için kysa çizgiler FCU üzerinde belirir (sürekli gösterimde olan yükseklik dy?ynda) ve uygun referans göstergesinin yanynda beyaz bir gösterge y?y?y yanar.

A?a?ydaki tablo, seçilen ve yürütülen kontroldeki uygun modlary gösterir:

Yürütülen Kontrol Seçilen Kontrol



NOT: Hyz, daima, AP/FD sistemi veya A/THR fonksiyonu vasytasyyla kontrol edilir. Yeni bir kademe seçimi ve FCU üzerindeki yükseklik seçim anahtarynyn itilmesi veya çekilmesi ile kademe de?i?ikli?i yapylabilir.

Pilot, üç tane basmaly anahtary iterek LOC, ALT ve APPR modlaryny devreye sokabilir.

ALT basmaly anahtary, tyrmanma veya alçalma kumandalaryny, ALT modunu aktif hale getirerek sa?lar. ALT modu aktifken, FMA, ye?il ALT yazysyny gösterir. Aydynlatylmy? ALT anahtaryna basylyrsa hiç bir etki olmaz.

APPR veya LOC basmaly anahtary ile, bir APPR veya LOC modu iste?i otopilota gönderilir.

Uçu? Kontrolleri ve Burun Tekerle?inin Kontrolü ile Araba?lanty

Uçu? kontrolü, bir Elektriksel Uçu? Kontrol Sistemi (EFCS) ile yerine getirilir. Otopilot devreye sokuldu?u zaman, FCPC'ler FCSC'ler ve BSCU tarafyndan kontrol yüzeylerine iletilen kylavuz kumandalar FMGEC'ler tarafyndan üretilir. Bu bilgisayarlaryn iç manty?y, FMGEC1 veya FMGEC2 tarafyndan üretilen kumandalaryn dikkate alynmasyny mümkün kylar. Ayny zamanda, yan lövye kontrollerindeki ve dikey stabilize pedallaryndaki yük e?ikleri artar.

Dikey stabilize kontrolünde, her FCPC, FMGEC'den hareketlendirme kumandalary alyr. Bir dikey stabilize yüzeyi yalpa kontrolünü sa?lar. Üç tane servo kontrolü, ortak bir mekanik giri? ile dikey stabilizeyi çaly?tyryr. Bu mekanik giri?, dikey stabilize pedal giri?i, trim hareketlendirici giri?i ve yalpa sönümleyici giri?i olmak üzere üç tane kumandayy alyr.

Yunuslama ve kanatçyk kontrolünde, her FCPC, FMGEC'lerden üç hareketlendirme kumandasy alyr. Elevator hareketlendirme kumandasy DELTA Q'dur ve elevator kontrolü için kullanylyr. Trim hareketlendirme kumandasy DELTA QT'dir ve ufuksal sabitleme (THS) kontrolü içindir. Kanatçyk hareketlendirme kumandasy ise DELTA P AIL'dir. FCPC, DELTA Q ve DELTA P kumandalaryny almak zorundadyr. DELTA Q kumandasynda yük faktörleri limiti 0,4g ve 1,5g arasyndadyr. Bu limit, Vc'nin, Mach'yn, THS pozisyonunun ve yük faktörünün fonksiyonudur. DELTA P kumandasynda, yaty? hareketinin limiti 45'dir ve yaty? hyzy limiti de 10/s'dir (ini? durumunda bu limit 20/s olur). Bu limitler Vc'nin fonksiyonudur. FMGEC kumanda bilgisi manty?y, her otopilot için iki farkly kablolama yapylmasydyr. Birinci kablo ekrana yansytma, ikinci kablolama ise kumanda içindir. Her FCPC, dört tane FCPC AP ENGD ENABLE'y, hesaplama kanalynyn ve güç döngüsünün geçerlili?ini yitirmesi, belirli yüzeylerin kontrol edilememesi ve yan lövye kontrolleri ile yunuslama trim kontrolü kullanyldy?ynda veya dikey stabilize pedallaryna basyldy?ynda, otopilotu devreden çykarmak için kumanda sinyali olarak üretir. Otopilot, normal veya alternatif EFCS kullanymynda devreye sokulabilir. Tüm FCPC'ler, ayyrma iste?ini iletti?inde veya 200 feet'in altyndayken ini? durumunda radar izleme durumu haricinde- dikey stabilize trimi uygun de?ilse otopilot devreden çykarylabilir.

Spoiler kontrolünde, her FCPC, iki tane FMGEC'den iki spoileri hareket ettirmek için kumanda alyr. DELTA P SPL, asimetrik yaty? emri için, DELTA Q SPL ise simetrik yunuslama emri içindir. Seçilen fonksiyon manty?yna uygun FMGEC kumandalary, yaty? hareketi de?erlerinin 45'den ve yaty? hyzlarynyn 10/s'den (yakla?mada 20/s) büyük olmamasy için synyrlandyrylyr.

Burun tekerle?i kontrolü için, her FCPC, iki FMGEC'den DELTA NOSE WHEEL burun tekerle?i yönlendirme kumandasy sa?lar. Daha sonra, otopilotun i?leme konmasy ve ekrana yansytma fonksiyonlaryndan birisi ile bu iki kumandadan biri seçilir. Seçilen kumanda, BSCU'ya gönderilir. BSCU, bu kumandalary, tekerlek kontrol ve dikey stabilize pedallaryndan gelen kumandayla birlikte kullanarak, burun tekerle?i kontrol açysyny hesaplar. FMGEC'den ve dikey stabilize pedallaryndan gelen kumanda, hyza ba?ly olarak synyrlandyrylyr. Yni?ten sonra, uça?yn taksi yapmasy süresince, FMGEC'den gelecek olan kumanda, hyz 80 knot'yn altyndaysa kullanylyr.

Birincil Uçu? Göstergeleri ile Arabirim

FMGEC'ler otopilot veya uçu? yöneticilerinin i?lemde olup olmady?yny göstermek için PFD'lere ba?lanyrlar. AP'nin i?leme konmasynda, beyaz AP1, AP2 veya AP1+2 (her iki otopilot da devrede) mesajlary birinci hatta görünür. Ykinci hatta ise uçu? yöneticisinin seçimine göre 1FD1, 2FD2, -FD1, -FD2, 1FD-, 2FD- veya her iki uçu? yöneticisi de devredeyse 1FD2 mesajy görüntülenir.

FMA'in be? kolonundan birinde görülen yeni bir mesaj, on saniye boyunca bir kutu içerisinde kalyr.

Uçu? yöneticisinin emirleri iki farkly yolla temsil edilir. Seçim FCU üzerinden, HDG - V/S veya TRK - FPA modlarynyn seçilmesiyle yapylyr. HDG - V/S seçiminde yunuslama ve yaty? FD fazlarynda görülür. Yalpa FD bary, sadece kalky?ta, pist modunda ve ini?te ALIGN ile ROLL OUT fazlarynda görülür. TRK - FPA seçiminde ise, uçu? rotasy yöneticisinin sembolleri uçul rota vektörü ile birlikte ekrana yansytylyr. Yalpa FD emirlerinin gösteriminde bir de?i?iklik olmaz.

Bütün bu veriler, FMGEC tarafyndan, DMC'lere iletilmek üzere üretilir. DMC'ler bu verileri gösterge birimi üzerinde ?ekillere ve mesajlara dönü?türür.

DMC'ler ve otomatik geçi?lerle araba?lantyda, her DMC; FD komutlaryny, AP/FD'nin i?leme konmasyny, AP/FD modlaryny ve ini? yeteneklerini belirli bir yolla FMGEC'e gönderen bir bus'y, uçu? yöneticisinin i?leme konma durumlaryny her FMGEC için veren bir sinyali ve PFD ile birlikte çaly?an FD basmaly anahtarynyn yapysyna uygun FCU'nun ayry bir bitini alyr. Kazanç modülü içerisindeki bir mantyyk, geçerli FD emirlerini ve FMA mesajlaryny gerektiren FMGEC bus'laryny seçer. Normal operasyonda, DMC1 veriyi CAPT PFD'ye (PFD1), DMC2 ise F/O PFD'ye (PFD2) iletir. Her DMC (1 ve 2), ilgili oldu?u PFD'ye bir ba?lanty (normal olan) ve kar?ysyndaki PFD'ye bir ba?lanty (alternatif olan) yapar. A1 alternatif ba?lantysy, DMC3'ün hatasy durumunda kullanylyr. A2 alternatif ba?lantysy ise, DMC2 veya DMC3 hatalarynyn veya DMC1 ve DMC2 hatalarynyn meydana gelmesiyle kullanylyr.

FD emirleri için FMGEC bus'y seçiminde, her DMC, takyly oldu?u tarafa ba?ly ve her PFD için geçerli oldu?u bir seçimi, FD emirlerinin belirli bir yolla gönderildi?i durum matrislerinin (SSM) ve kablolu seçimlerin i?leme konmasynyn bir fonksiyonu olarak yapar. E?er FD1 (veya FD) geçerliyse, DMC1 (veya DMC2) FMGEC1 (veya FMGEC2) bus'yny seçer. Sonuçta CAPT (veya F/O) PFD'si, FMA üzerindeki 1FD2 mesajyny veya FMGEC1'den (veya FMGEC2) sa?lanan FD komutlaryny gösterir. FD1 (veya FD2) ENGD durumunun kayby, FMGEC1'in (veya FMGEC2) tazelenmemesi ve F/W durumunda kodlanmy? FMGEC1 (veya FMGEC2) durum matrisleri içerisinden, DMC1 (veya DMC2) tarafyndan FD1 (veya FD2) geçersizli?i tespit edilirse; DMC1 (veya DMC2), veriyi, FMGEC2'den (veya FMGEC1) otomatik olarak seçer ve ?unlary ekrana yansytyr:

E?er FD1 i?lemde de?ilse, 2FD2 (1FD1) veya -FD2 (-FD1), e?er FD2 i?lemde de?ilse 2FD- (1FD-),
FMGEC2'den (veya FMGEC1) FD emirleri.
NOT : Tekli FD operasyonu durumunda, her iki PFD de FMA ile birlikte çaly?arak FD'nin i?leme kondu?unu gösterirler (-FD2 veya -FD1). FD barlary, sadece bir tarafta görünür.

Bütün FD komutlary, FCU üzerinden uygun FD basmaly anahtaryna basylmak suretiyle veya her iki FD'nin de geçerlili?ini yitirmesiyle DMC tarafyndan temizlenebilir.

AP/FD modlarynyn ve ini? yeteneklerinin gösterimi için FMGEC bus'y seçimi yapylyr. Bu seçim, AP/FD sistemlerinin çaly?tyrylmasyna ba?ly olarak gerçekle?tirilebilir. Sadece FD'nin çaly?tyrylmasy, üretece?i komutlar için, her DMC'nin seçilen bus'y çaly?tyrmasyna ba?lydyr. Sadece tek bir AP'nin i?leme konmasy, seçilen AP için uygun FMGEC bus'laryny DMC'lerin çaly?tyrmasyyla olur. Her bir PFD; seçilen AP'ye ba?ly olarak AP1 veya AP2 mesajyny, bu AP için uygun modlary ve FMGEC'den gelen ini? yeteneklerini gösterir. Her iki AP'nin seçilmesiyle de her DMC uygun FMGEC ile birlikte çaly?yr. Bundan dolayy, CAPT (F/O) PFD1 (2) AP1+2 mesajyny (her iki otopilotun da seçildi?ini gösteren), AP1 (2) için uygun modlary ve FMGEC1'den (veya FMGEC2) ini? yeteneklerini gösterir.

OTOPYLOT-UÇU? YÖNETYCYSYNYN Y?LEME KONMASI

Genel

FD'ler otomatik olarak iki ?ekilde çaly?tyrylabilirler:

Yerdeyken veya uçu? syrasynda, FCU'nun enerjilendirilmesiyle, FD operasyona geçer. Yerde enerjilendirme yapyldy?ynda, güvenlik testlerinden sonra güç artyrylyr. E?er kokpitteki monitörden herhangi bir hata tespit edilmezse ve FD basmaly anahtarlary açyksa, iki uçu? yöneticisi de i?leme konar. FD1 ve FD2 göstergeleri, PFD üzerinde görülür, fakat, FD barlary ekrandan kaybolur. Verilen herhangi bir eksende, bu eksen için gerekli mod aktifse, FD emirleri PFD üzerinde görüntülenir. FD'lerden herhangi birisi, kokpitteki monitör tarafyndan tespit edilen FMGEC hatasy durumundan dolayy çaly?tyrylamyyorsa, her iki PFD de o an için geçerli olan FD'ye anahtarlanyr. ( her iki PFD üzerinde de ayny gösterge : 1FD1 veya 2FD2). Uçu? syrasynda enerjilendirme yapyldy?ynda, güç artyrylyrken güvenlik testi yapylmaz. Yki FD de Dü?ey Hyz (V/S) ve Ba? Açysy Tutma (HDG) modlarynda i?leme konar.

FMGEC'den gelen i?leme konma iste?i ile de FD çaly?tyrylabilir. Bu durumda meydan turu (GA) modunun çaly?masyyla ve otopilotun devre dy?y byrakylmasyyla FD'nin i?leme konma durumu gerçekle?ir.

FD Y?leme Koyma Donanym Manty?y

Uçu? yöneticisi çaly?tyrma donanymynyn manty?y ?u esasa dayanyr: Kumanda ve monitör kanallaryndan gelen FD ENGD sinyalleri (yazylym içinde üretilir) ve FG HLTY sinyalleri, bu mantyk tarafyndan dikkate alynyr. FD ENGD sinyalinin kaybolmasy 100 ms'lik bir periyoda yayylyr. Y?leme konma sinyallerinin himayesi, 100 ms boyunca Vs destek akymyyla sa?lanyr. Elde edilen FD ENGD kumanda (CMD) sinyalleri; Gösterge Kumanda Bilgisayarlary (DMC) (FMGEC bus seçim manty?y), Uçu? Kontrol Birimi (FCU) (FMGECbus seçim manty?y) ve kar?y taraftaki FMGEC (FD COND manty?y) tarafyndan kullanylyr.

FD ENGD manty?yny elde edebilmek için gerekli üç ko?ul vardyr:

FD özel ko?ullarynyn (FD COND) sa?lanmasyyla FD ENGD manty?y sa?lanyr. Bu mantyk FCU üzerindeki FD basmaly anahtarlarynyn hareketi dikkate alynarak gerçekle?ir. Anahtarlaryn uygun hareketi ile FD devre dy?y byrakylabilir. Her iki FMGEC de geçerliyse, basmaly anahtarlardan herhangi birine basylmasy ile ilgili PFD üzerindeki barlar kaybolur ve uygun FD devre dy?y byrakylyr. E?er bir FMGEC geçerli de?ilse, herhangi bir anahtara basylarak, bu anahtarla alakaly PFD üzerindeki barlaryn kaybolmasy, ikinci anahtara basylarak da alakaly PFD üzerindeki barlaryn kaybolmasy ve FD'nin devre dy?y byrakylmasy sa?lanyr.
AP/FD genel ko?ullarynyn sa?lanmasyyla FD ENGD manty?y olu?turulur.
AP/FD/A/THR genel ko?ullarynyn sa?lanmasyyla FD ENGD manty?y olu?turulur.
AP/FD Genel Ko?ullary

AP/FD'nin i?leme konmasyna hakim olabilmeyi sa?lamak için bazy ko?ullar vardyr. Atalet Referans/Hava Veri Referans (IR/ADR) monitör sistemiyle, FGE kysmy, geçerli olan iki Hava Veri ve Atalet Referans Birimini (ADIRU) almak zorundadyr. Ykinci ADIRU'nun kaybynda, IR/ADR ko?ulu sa?lanmady?y için AP/FD devre dy?y byrakylyr. FCU parametre monitör sisteminde, FCU, LAND TRACK veya GO AROUND modlary dy?yndayken daima geçerli olarak görülmek zorundadyr. ILS monitör sistemi, her iki ILS alycysy tarafyndan iletilen parametrelerin, her bir FMGEC'de görüntülenmesi esasyna dayanyr. LAND ARM veya LOC ARM seçimindeki ILS bilgisinin toplam kayby, AP/FD'nin devre dy?y kalmasyny sa?lar (Glide sapma kayby 100 feet'in altyndaysa veya Localizer sapma kayby 15 feet'in altyndaysa geçerli de?ildir). Radyo Yükseklik (RA) monitör sistemi, her FMGEC'in her bir bus'tan aldy?y radyo yükseklik verisinin geçerlili?ini gösterir. Yakla?ma fazy boyunca RA'lerden biri mutlaka geçerli olmak zorundadyr. Bu fazdaki AP kaybynyn riskini dü?ürmek için, bu ko?ul, ROLL OUT modunda engellenir. Pist parametrelerinin ekrana yansytylmasyyla da, iki monitör fonksiyonu ROLL OUT modunun geçerli olup olmady?yny gösterir. ILS tarafyndan alynan, pist ba? açysy tutma pozisyonu ile LOC ve GLIDE modlarynda otopilotun 700 ve 100 feet'e ayarlanmasyyla ADIRS tarafyndan alynan 7'den küçük manyetik radar takibi ve pist ba? açysy arasyndaki sapmanyn görüntülenmesi esas alynyr. Bu ko?ul, bizim, hafyzadaki FE ba? açysynyn gerçekten pist ba? açysy olup olmady?yny anlamamyza izin verir. Bunlardan ba?ka, profil ve uçu? planynyn geçerlili?i de önemlidir. Yatay ve uzunlamasyna uçu? planlary, son alçalma (FINAL DES) modu aktif hale getirilene dek geçerli olmak zorundadyr.

NOT : Son alçalma modu çaly?tyrylmadan, yatay veya uzunlamasyna uçu? plany kayby, otopilot halihazyrda çaly?yyorken, HDG ve V/S modlarynyn yeniden gözden geçirilmesine sebep olur.

AP/FD/A/THR Genel Ko?ullary

Uçu? yöneticisinin i?leme konmasynda, FMGEC üç saniyeden fazla bir sürede güç kayna?y ile desteklenmelidir. Seyrüsefer modlaryny aktif hale getirmek için gerekli FM kysmynyn geçerlili?i, uçak 700 feet'in altyndayken G/S TRACK, LAND TRACK ve GO AROUND modlary seçiliyse, dikkate alynmaz.

FD Kumandalarynyn Üretilmesi

Uçu? yöneticisinin kumandalaryny üretmek için dört temel döngü bulunur:

FD yunuslama kontrol kumandasy: FD temel döngüsü, ölçülen NZ ve yunuslama dy? döngü komutu NZFD arasyndaki farktan, kontrol edilen FD barynyn pozisyonunu hesaplar. FD temel döngüsünün ayary, baryn hassasiyetine ve synyrlandyrylmasyna ba?lydyr. Kazanç ve synyrlama, HDG/TRK seçimine görefarklydyr. V/S HDG seçimi 22,5 ve FPA/TRK seçimi de 50 ile synyrlydyr.
FD yaty? kontrol kumandasy: Bu kumanda dy? döngü kumandasy phi-c'den üretilir. FM komutlary, phi-c ve phi A/C arasyndaki farktan hesaplanyr (bu komut, yaty? hyzy tarafyndan filtrelenir ve düzeltilir). FD kumandalary çapraz barlarla gösterildi?inde, FD yaty? kumandalary 45 ile synyrlydyr.
FD yalpa kontrol kumandasy: Bu kumanda PFD üzerinde, sadece ROLL OUT, RUNWAY ve ALIGN fazlary için gösterilir. Yalpa FD kumandasy, yana-kayma kumandasy ve A/C do?ru yana-kayma kumandasy farkyndan hesaplanyr. Yine 45 genlikle synyrlydyr.
FD kumandasynyn ekrana yansytylmasy: FD komutlary, sadece monitör kanaly içerisinde ekrana yansytylabilir. Ekrana yansytylmy? komutlar PITCH FD ve YAW FD'dir. Ayryca MONG komutu, CMD ile kar?yla?tyrylyr.
FD Komutlarynyn Kaldyrylmasy:

Uçu? yöneticisinin i?leme konmasy kadar, komutlaryn ortadan kaldyrylmasy da önemlidir. Bu da iki yolla gerçekle?tirilir. Birinci yol, manuel kontrol, ikinci yol ise mantyk-kontrollü komut iptalidir.

Manuel kontrolde, mürettebat, FCU üzerindeki FD basmaly anahtarlaryny syfyra indirmek ve FD komutlaryny (uçu? rotasy yönetici sembollerinin e?ilim barlary), ilgili PFD üzerinden ortadan kaldyrmak suretiyle komutlar iptal edilebilir. Ayryca basmaly anahtarlaryn ba?ka bir hareketiyle de anahtaryn aydynlatylmasy (üç tane ye?il bar) ve FD kumandalarynyn gösterimi sa?lanyr.

FCU tarafyndan istendi?inde enerjilendirme ve FGE tarafyndan istendi?inde AP'nin kayby, ROLL OUT modunun aktifli?i veya GO AROUND modunun ayary varsa, FD basmaly anahtarlary otomatik olarak yerine gelir.

Mantyk-kontrollü ayyrma da, kademe-kademe ve FCU P/B anahtar ayyrma iste?i olarak iki yolla yapylabilir. FD komutlary (üç kademedeki) DMC'lere üç farkly markada alynyr. Marka 141 yunuslama FD bary, Marka 140 yaty? FD bary ve Marka 143 yalpa FD barydyr. Bu mantyk, bir komutu temizlemek için, DMC'lere, NCD'ye uygun durum matrisini zorlayarak komut verir. FD ENGD ko?ulu kayboldu?u zaman üç marka üzerindeki NCD, herhangi bir uzunlamasyna mod çaly?mady?y zaman veya ROLL OUT modu aktifken Marka 141 üzerindeki NCD, herhangi bir yatay mod çaly?mady?y zaman veya RUNWAY LOC ile ROLL OUT modlary aktifken Marka 140 üzerindeki NCD ve RUNWAY LOC, ROLL OUT veya ALIGN modlary aktif de?ilken Marka 143 üzerindeki NCD kullanylyr.

NOT : FD barlary ortadan kaldyrylyr, fakat, FCU P/B anahtarlary göstergede kalyr.

Mantyk-kontrollü ayyrmanyn ikinci yolu olan FCU P/B anahtar ayyrma iste?inde; FGE, A/C hyzy uçu? zarfyndan çykty?y zaman (VLS, VMO, VFE), otopilotun devreden çykarylmasy ve FD'nin OPEN CLB / DES veya CLB / DES modunda olmasyyla, FD'yi devre dy?y byrakmak için FCU'yu isteyebilir.

Pilotun FD barlaryny izlemedi?ini varsayarsak, FD'nin i?lemden çekilmesi A/C hyzyny korumak için SPEED modunda A/THR'yn yeniden gözden geçirilmesine yol açar.

FD Göstergesinin Yanyp Sönmesi

FMGEC'ler FD barynyn yanyp sönmesi için DMC'lere bir kumanda gönderebilir. FD yunuslama bary; Glide verisinin iletimi, G/S CAPT, G/S TRACK veya LAND TRACK modlarynyn seçilmesiyle 100 feet'in üzerindeyken kesilmesinde, FM yükseklik hedef de?i?iminin CLB veya DES modlary seçilerek ALT ACQ modunun kaybedilmesinde, G/S CAPT G/S TRACK, LAND TRACK veya FINAL DESCENT modlarynyn seçilmesiyle V/S modunun i?leme konmasynda ve herhangi bir pilot hareketi veya daha önceden belirlenmi? uzunlamasyna yakla?ma modu olmaksyzyn V/S modunun otomatik olarak devreye girmesinde on saniye boyunca yanyp söner. FD yaty? bary ise; LOC verisinin iletimi 15 feet'in üzerindeyken, LOC CAPT, LOC TRACK, LAND TRACK modlary veya RNAV ile yakla?mada NAV modunun devreye sokulmasyyla, HDG modunun aktif hale gelmesine (pilot hareketine veya uzunlamasyna yakla?ma modunun kaybyna göre) ve önceden ayarlanmy? herhangi bir pilot hareketi veya yakla?ma modu i?lemde olmaksyzyn HDG modunun otomatik olarak devreye girmesinde (temel mod) on saniye boyunca yanyp söner. Uçu? rota vektörü (FPV) barynyn yanyp sönmesi de bu bahsedilen ko?ullardan herhangi birinin gerçekle?mesi ile meydana gelir.

Otopilotun Y?leme Konmasy

Genel

Otopilot, FCU'nun merkez kysmy üzerine yerle?tirilmi? iki basmaly anahtar (AP 1 ve AP 2) sayesinde i?leme sokulur. Seyahat esnasynda sadece bir otopilot çaly?tyrylabilir (öncelik, en son hangi AP devreye sokulmu?sa ona aittir). E?er APPR veya GO AROUND modlaryndan birisi seçilmi?se her iki otopilot da devreye sokulabilir. Bu durumda AP 1'in önceli?i vardyr ve aktiftir. AP 2 ise beklemededir ve AP 1'in kayby söz konusu oldu?unda çaly?maya ba?lar. Uçak bu modlardan ayryldy?ynda, AP 2 otomatik olarak devreden çykar. Yerde, motorlaryn durdurulmasyyla, herhangi bir modda, AP devreye sokulabilir. Motorlardan birisi bile çaly?tyryldy?y zaman, AP devreden çykar. Ayryca, kalky?tan be? saniye sonra tekrar çaly?abilir.

Otopilotun çaly?tyrylmasynda, yan lövye kontrolleri ve dikey stabilize pedallary üzerindeki yük e?i?i artar.

Otopilotun çaly?yr durumda oldu?u, uygun basmaly anahtaryn aydynlatylmasyyla (üç ye?il bar) ve PFD üzerindeki durum sütunundaki AP 1 veya AP 2 göstergesiyle pilota bildirilir. Pilot AP'yi farkly ?ekillerde çaly?yr durumdan alykoyar. Ye?il barlarla aydynlatylmy? basmaly anahtary kapatarak ya da yan lövye kontrolleri üzerindeki ele alma ve öncelik basmaly anahtarynyn uygun hareketiyle otopilotu i?lemden çeker. Otopilotun i?lemden çekildi?i sesli ve görsel olarak bildirilir.

Otopilotu devreye sokma donanymynyn manty?y ?öyledir:

Prensip: Otopilotun devreye konma manty?ynyn bir kysmy donanym üzerinden gerçekle?ir. Bu da yazylym içerisinde üretilen AP ANGD boolean, FG AVAIL lojik ve FCU'dan AP SW kablolama sinyallerinin dikkate alynmasyyla yapylyr. Otopilot-devrede donanym manty?y, kumanda ve ekrana yansytma kanallaryny kullanyr. Her çyky? sinyali, her bir kanal tarafyndan üretilen ko?ullary dikkate alyr. Güvenlik testleri süresince (güç varken), AP SW sinyalinin, basmaly anahtar boyunca i?leme konmasy engellenerek, çaly?tyrylmaz. Serbest byrakmanyn donanym manty?ynda bir yeri vardyr:
AP ENGD ve FG AVAIL sinyallerinin birisinin, onaylandykta 100 ms sonra kaybolmasy,
Yan lövye kontrolleri üzerine yerle?tirilmi? ele alma ve öncelik basmaly anahtarynyn hareketi,
Güç birimindeki uzun güç hatasynyn (LPF) tespit edilmesi ile otopilotun serbest byrakylmasy mümkündür.
Kysa bir güç kesimi durumunda, i?leme konma sinyali kesimden önceki yapysyny korur. Bundan dolayy, son devreler, yedeklenmi? akym (VS) ile desteklenir. Bunlar, kesim süresince di?er sinyallerden yalytylmy?tyr (SW RESET sinyali aktiftir).
Ayryca, AP ENGD kablolu sinyali; Uçu? Kontrol Birincil Bilgisayarlary (FCPC), FCU, zyt FMGEC, kendi tarafyndaki FMGEC ve otopilot uyarysyny üreten Uçu? Uyary Bilgisayarlary (FWCs) kullanylarak sa?lanyr.
AP-i?leme koyma yazylym manty?y: Otopilotu i?leme koymada, e?er a?a?ydaki ko?ullar aktif yapylyrsa, sinyal 1 olur (flip-flop set edilir):
i?leme koyma basmaly anahtarynyn hareketi,
yer ko?ullary: Sadece tüm motorlar durduruldu?unda i?leme konma mümkündür,
uçu? ko?ullary: kalky?tan be? saniye sonra i?leme koyma mümkündür,
AP'ye özel ko?ullar: AP COND,
AP/FD için genel ko?ullar: AP/FD COND,
AP/FD ve A/THR için genel ko?ullar: AP/FD/A/THR.
E?er tam tersi olan otopilotu serbest byrakma i?lemi yapylmak istenirse a?a?ydaki ko?ullaryn sa?lanmasy gerekir:

halihazyrda i?lemde bulunan AP ile ili?kili basmaly anahtary kapatmak,
ele alma ve öncelik basmaly anahtarynyn hareketi,
yerdeyken, bir motoru çaly?tyrmak,
bir ko?ulu sa?layamamak: AP COND, AP/FD COND veya AP/FD/A/THR,
ikili AP operasyonunda ini?teyken, LAND veya GO AROUND modlaryny serbest byrakmak,
bunlaryn dy?ynda FMGEC GGE1/1 bus'ynyn kaybynda AP 2'nin devreden çykmasy.
Otopilot özel ko?ullary (AP COND), otopilotu devreye sokma veya serbest byrakma için gerekli tüm ?artlary kapsar.

Kablolu i?leme konma sinyallerinin geri beslemesinde, i?leme konma, her FMGEC tarafyndan alynan dört AP ENGD sinyalinin geri beslemesinin onaylanmasyyla olur. Bundan dolayy, FMGEC 1'de, AP ENGAGEMENT FEEDBACK ko?ulu, kumanda için, kumanda kanaly tarafyndan alynan AP 1 ENGD 1 veya AP 1 ENGD 2 sinyalinin syfyr olmasy (syfyra set edilmesi) ve ko?ulun ekrana yansytma için ise, ekrana yansytma kanaly tarafyndan alynan AP 1 ENGD 3 veya AP 1 ENGD 4 sinyalinin syfyr olmasy ile gerçekle?ir.

Otopilot özel ko?ullary için Uçu? Kontrol Bilgisayarlarynyn uygunlu?u önemlidir. FCPC'ler ve FCSC'ler AP kumandalaryny kullanyrlar.

Her FMGEC, CMD ve MONG kanaly, i?leme konma onayy sinyallerini FCPC CMD ve MONG kanallaryndan (Elektriksel Uçu? Kontrol Sistemi - EFCS) alyr. AP açyk durumdayken (açyk: AP ba?lanty kesme iste?i), FMGEC kanaly, tüm FCPC i?leme konma onayy sinyallerini aldy?ynda, otopilot ba?lantysy kesilir. Pilotun, yan lövye kontrollerinin veya di